Рыгор Барадулін
Евангелле ад Мамы
Кніга паэзіі
«…зямля наша дасць плод свой…»
Мне цяжка ўявiць сабе Рыгора Барадулiна, выштукаванага ў стылi моднай прэстыжнасцi ад madame А. цi ад мiстэра Юдашкiна, як бы таго нi вымагалi правiлы добрага тону новага, рыначнага, часу, якi спараджае i новую элiту, у якой каму б яшчэ быць, як не паэту яркаму i самабытнаму, творча стабiльнаму, палiтычна акрэсленаму. Яно i апраўда, Барадулiн — паэт элiтарны, але не ў салонным значэннi гэтага слова. Бо хадзiў i ходзiць някiдка, насiў i носiць носкае, практычнае i цёплае, як сярэднестатыстычны беларус.
А пiша?.. У век перапёлчыных енкаў, калi ўсе пiшуць эпахальна, «лепш» за Багдановiча i Купалу, Барадулiн пiша горш за памянёных, якiя былi першыя, а першыя — навечна першыя i палепшыць iх немагчыма…
Пiша шарыкамi, пёрамi, алоўкамi — чым папала; у нататнiках, на паперках, у сшытках, на аркушах — на чым папала. Але апошнi чыставы варыянт — у нататнiчку, чорнай «паркераўскай» ручкай з залатым пяром, даўнiм-даўнiм даччыным дарункам, i дае ў рукi гэты дарунак толькi сваёй любенькай унучцы Дамiнiцы i тое толькi дзеля чыста творчых мэтаў — Дамiнiка iлюсрруе дзeдавыя вершы ў тым чыставым нататнiку: у свае 5 гадоў яна ўжо намалявала партрэты дзеда Рыгора, дзеда Васiля Быкава i ката Мiрона, i несумнена лепш, чым гэта мог бы зрабiць сам Пiкаса. Што тут скажаш — яблычка ад яблынi… А толькi таго i скажу, што называю гэта шчасцем… Грэх было б назаляцца са сваiм пяром i лезцi ў чалавечае шчасце.
Пяцiтомнiк — гэта ўжо салiдна. I зноў жа не магу сабе ўявiць Барадулiна пяцiтомнага, упакаванага, у строгай акадэмiчнай вокладцы, «пад крышкай», як кажуць палiграфiсты, бо тамы — гэта ўжо грунтоўна, навечна, як у дамавiне. I тым не меней вось ён, першы том, будуць i астатнiя; вось ён, Барадулiн, закансерваваны, забальзамаваны, намашчаны, панумараваны, у строга адмераных порцыях выдавецкiх аркушаў дзеля авантажнасцi, каб фактура глядзелася гарманiчна па таўшчынi. Дзеля гэтага лепшае выбiраецца, горшае iдзе ў высеўкi… А што ў паэта лепшае, што горшае? Што ўдалося Дамiнiцы болей? — цi дзедаў партрэт, цi ката Мiрона? Абодва ж партрэты ў адным нататнiку, абодва ўзважаны на шалях шчаслiвага натхнення, — i не мне вызначаць iх важнасць i мастацкую каштоўнасць. Бо ўсё тут з Евангелля ад Мамы…
Так i Барадулiн для мяне — што той нататнiк; прасеяная гармонiя — абсурдная. Гармонiя ж нататнiка склалася з пропадзi кнiг, кнiжак, кнiжачак, цвёрдых i мяккiх, строгiх i iлюстраваных, чорна-белых i шматфарбных; з часопiсных i газетных публiкацый; з паэтавага чытання па радыё i тэлебачаннi, у тэатральных i клубных залах, на сяброўскiх вечарынах i на мiтынгах Беларускага народнага фронту… Бо ўсё гэта з Евангелля ад Мамы, дзе ўсё святое…
Усё гэта жыве дзесяцiгоддзi, дзень у дзень, год у год i складае гармонiю, якую я называю сабе — Барадулiн; i ў любым вэрхале i хаосе даўгачасся Рыгораў голас гучыць чыста, свежа, адметна, i ён ёсць поўны дысананс у хоры «лепшых», «песняроў беларускага народа», «народных кумiраў», «братоў славян», «братоў старэйшых», «братоў большых» i ўсякай iншай шалабродзi. Бо голас гэты з Евангелля ад Мамы…
З гэтым голасам мы жывём вось ужо блiзка сарака гадоў, ведаючы, што налета, цi праз дзень, цi нават сёння паэт здзiвiць нас нечым нянаджана-спадзяваным, новым, але пазнавальным, барадулiнскiм — гэта можа быць нейкая гарэзлiва-пацешная «Iндыкала-кудыкала» альбо строгi, раздумлiва-фiласофскi «Трыкiрый». Успомнiце, згадайце, колькi паэзii ў нечаканых назвах ягоных кнiг: «Рунець, красаваць, налiвацца», «Неруш», «Рум», «Свята пчалы», «Вечалле», «Маўчанне перуна», «Абразы без абразы», «Дойны конь»… А яшчэ паэзiя, вадаспады гумару ў безлiчы жартаў, шаржаў, пацешак, эпiграм, з’едлiва крутых i сяброўскiх прыбабунек — а не дай Бог прыгарнуцца Рыгору пад гарачую руку, пад вострае вока, дай заспець сябе на нечым смеху альбо асуды вартым i — будзь ты тройчы сябрам, а ўвекавечышся! Шкада, што не ўпяцiтомнiшся (вось вам i недахоп пяцiтомнiка!). Колькi гэтых жартаў, смешак i калючак гуляе па белым свеце, колькi iх (ужо нiбыта фальклорных, ужо нiбыта ушацкiх) запiсваецца экспедыцыямi Акадэмii навук!
Гэта i ёсць Барадулiн, абсалютна неадрыўны ад часу, зрошчаны з iм, заўсёды iсны, сутны i раствораны ў iм, асэнсаваны i неасэнсаваны, каму любасны, каму ненавiсны, але ўжо ўлiты ў гiсторыю беларускай нацыi, таксама каму любаснай, каму ненавiснай, не аблашчанай хцiвымi i падлыжнымi сваякамi за сам факт сваёй iснасцi. Не кожнаму паэту наканавана такая мiладайная доля. Але i гэта, мабыць, ад Бога, якi даў нам паэта, i ад беларусаў, што, як той лiхi казаў, нiчога iншага, як толькi гаварыць на сваёй мове, рабiць не ўмеюць, — але затое яны ўмеюць цанiць Божы дар i шчырадушна спачуваць тым, каму ад Бога не прыпала… Што ж, такiя мы, беларусы, такiя i паэты нашыя…