Лэдзі Белсом узняла правую руку ўгору і адказала дрыготкім, але чыстым і мілагучным голасам:
— Клянуся!
Судовы старшыня заўважыў хваляванне маладой жанчыны і загаварыў з ёю не так афіцыйна, як з астатнімі сведкамі:
— Супакойцеся, калі ласка. Мне прыкра, што я вымушаны распытваць пані, але таго вымагаюць святыя інтарэсы правасуддзя... Такім чынам, вы сапраўды лэдзі Белсом, удава, па нацыянальнасці англічанка, якая жыве ў Парыжы ва ўласным маёнтку ў Нэі?
— Так, пан старшыня.
— Калі ласка, павярніцеся і адкажыце нам, ці ведаеце вы чалавека, які знаходзіцца на лаве падсудных?
Падпарадкоўваючыся, лэдзі Белсом зірнула на Гурна і адказала:
— Так, гэта Гурн.
— Выдатна. Адкуль вы яго ведаеце?
— Пад час вайны з бурамі мой муж, лорд Белсом, знаходзіўся ў Трансваалі, а Гурн служыў там у войску сяржантам. Там мы і пазнаёміліся.
— Пані ведала яго блізка?
— Я зрэдку бачыла Гурна і выпадкова запомніла яго імя. З-за вялікай адлегласці ў сацыяльным паходжанні паміж намі не магло быць ніякіх сур’ёзных адносін.
— Сапраўды, Гурн быў звычайным сяржантам,— пагадзіўся старшыня,— аднак пасля вайны вы сустракаліся з падсудным?
— Так, выпадкова, пад час таго, як вярталіся ў Англію, мы плылі на адным параходзе.
— Лорд Белсом падтрымліваў адносіны з падсудным?
— Што тычыцца мяне, то — не, а муж, наколькі мне вядома, даручаў яму розныя справы.
— Добра, мы да гэтага вернемся, а зараз, калі ласка, адкажыце на такое пытанне: вы сустракаліся з Гурнам?
Пасля кароткіх разваг лэдзі Белсом адказала:
— Не, але ў той дзень, калі гэтага чалавека арыштавалі, я размаўляла з ім і нават не пазнала яго. Я не магла падумаць, што гэты валацуга — Гурн.
— Выбачайце за прамое пытанне,— працягваў допыт старшыня.— Дазволю сабе нагадаць, што вы пакляліся казаць праўду. Скажыце, вы кахалі свайго мужа?
Лэдзі Белсом не адразу здолела адказаць, але нарэшце вымавіла:
— Лорд Белсом быў нашмат старэйшы за мяне, пан старшыня... — I, баючыся, што яе недакладна зразумеюць, маладая жанчына дадала: — Тым не менш я вельмі паважала лорда Белсома. Нас шмат што звязвала.
На вуснах суддзі з’явілася іранічная ўсмешка.
— Пані здагадалася, нашто я спытаў пра гэта?
— Не.
— Ранейшыя сведкі паказвалі, быццам Гурн быў вельмі... э... захапляўся вамі?
— Я пра гэта не ведала. Яны манілі, пан старшыня!!!
— Калі ласка, запрасіце другі раз пані Дуланг, кансьержку Гурна,— загадаў старшыня.
Кансьержка зайшла ў залу і стала поруч з лэдзі Белсом.
— Пані Дуланг, раней вы паказвалі, што пан Гурн, жыхар вашага дома, час ад часу сустракаўся ў сваёй кватэры з невядомай жанчынай, сваёй каханкай. Вы нават сказалі, што зможаце яе пазнаць. Калі ласка, паглядзіце на гэтую жанчыну, ці не яна гэта?
Пані Дуланг пільна прыгледзелася да лэдзі Белсом.
— Цяжка сказаць. Можа, яна, а можа, і не.
Старшыня ўсміхнуўся.
— Пастарайцеся ўспомніць.
— Выбачайце, пан старшыня, але мне замінае яе чорны вэлюм.
Лэдзі Белсом адкінула свой жалобны вэлюм.
— Не, пан старшыня,— разгублена сказала кансьержка,— я не магу сказаць дакладна, гэтая жанчына ці іншая прыходзіла да яго...
— Але ўсё ж, як вам здаецца? — настойваў старшыня.
— Я паклялася казаць праўду і не маю права памыляцца: гэта магла быць яна, а магла быць і іншая жанчына!
Судовы старшыня параіўся з асэсарамі, пасля чаго спытаў у адваката, мэтра Барберу:
— Ці няма ў вас пытанняў да сведкі?
I падзякаваў лэдзі Белсом і кансьержцы.
Абвясцілі перапынак у пасяджэнні.
XXIX
Прысуд
— Суд ідзе, папрашу цішыні!
Суддзі занялі свае месцы. Адным толькі ўладным позіркам судовы старшыня ўсталяваў цішыню ў зале.
— Пасяджэнне працягваецца! Запрасіце сведку камісара Жува.
Камісар заняў сваё месца, даў прысягу.
— Вы, пан камісар,— звярнуўся да яго старшыня,— маеце вялікі вопыт удзелу ў судовых справах, мяркую, вы абыдзецеся і без маіх пытанняў.
За час сваёй кар’еры камісар Жуў зрабіў не адно сенсацыйнае выкрыццё. Таму цікаўнасць публікі да яго выступлення была вялікаю.
— Панове,— няспешна пачаў ён,— шмат якія з маіх дапушчэнняў могуць падацца неверагоднымі, але не спяшайцеся адкідаць іх. Памятайце, мажліва здзейсніць усё, што не пярэчыць законам прыроды. Да сённяшняга дня паліцыя і правасуддзе адступалі перад некаторымі крадзяжамі і забойствамі. За гэтыя злачынствы не было адплаты. Дазволю нагадаць пра іх: забойства маркізы дэ Лангрун, рабаўніцтва пані Ван дэн Розэн і княгіні Соф’і Данідавай, крывавае забойства мажардома Далона і, нарэшце, забойства лорда Белсома, у якім абвінавачваецца прысутны тут Гурн. Панове, я перакананы і маю доказы: усе гэтыя злачынствы здзейсніў адзін чалавек — Гурн! Гэта ён абрабаваў княгіню Данідаву. Рабаўнік, калі перацінаў дрот, апёк сабе руку, а ў Гурна такі самы шнар на далоні. Забойства маркізы дэ Лангрун адбылося пры загадкавых абставінах. Маркіза сама запрасіла забойцу ў свой пакой. Але матывы дагэтуль не высветленыя — нічога каштоўнага з замка не знікла. Аднак нядаўна высветлілася, што маркізе належаў латарэйны квіток, які выйграў буйную суму грошай. I гэты квіток знік пасля яе забойства. А потым у адным з банкаў той самы квіток падаў да аплаты ад імя Эцьена Рамбэра невядомы чалавек. Адзначу таксама, што з гэтага часу Рамбэр зрабіўся вельмі заможным. Таксама ёсць паказанні, што Эцьен Рамбэр сеў у дзень забойства ў цягнік Парыж — Люшон, але няма сведак, каб пацвердзіць, што ён сапраўды ехаў гэтым цягніком. Наадварот, ніхто з апытаных пасажыраў яго там не бачыў. Адсюль вынікае, што ён садзіўся на цягнік з мэтаю стварыць сабе алібі, а сам тут жа на пероне вылез праз акно і перасеў на хуткі цягнік, які прыязджае ў Вер’ер на некалькі гадзінаў раней. Нашто гэта яму было патрэбна? У Вер’ерскім тунелі, што перад самым замкам Бале, ідзе рамонт. I ўсе цягнікі спыняюцца перад самым уваходам. Эцьен Рамбэр сышоў з хуткага цягніка, трапіў у замак, забіў маркізу і вярнуўся, дачакаўшыся пасажырскага цягніка, сеў у яго і выйшаў на платформу ў Вер’еры з таго ж цягніка, у які садзіўся ў Парыжы. Такім чынам забойца маркізы дэ Лангрун — Эцьен Рамбэр! А пры супастаўленні слядоў, якія пакінуў забойца маркізы і рабаўнік княгіні, неаспрэчна вынікае, што гэта адна і тая ж асоба. Эцьен Рамбэр — гэта Гурн.