Нефармальная норма недапушчальнасці прыбіранняў туалетаў вельмі зручная для супрацоўнікаў ПУ, калі трэба пасадзіць якога-небудзь зэка ў ШІЗА (штрафны ізалятар). У кожным атрадзе існуе афіцыйны графік прыборак які не ўлічвае, зразумела, каставую сістэму. Пры гэтым усе ў курсе, што туалет прыбіраюць толькі пеўні. Палітзняволенага Ігара Аліневіча шмат разоў саджалі ў ШІЗА за адмову прыбіраць туалеты. Натуральна, любы зэк у здаровым розуме пагодзіцца лепш адседзець колькі заўгодна сутак у малюсенькай халоднай каморы і без асабістых рэчаў, чым стаць пеўнем. Супрацоўнікі ПУ гэта цудоўна ведаюць і з задавальненнем карыстаюцца такой зручнай прыладай для прэсінгу няўгодных.
Аналагічны выпадак адбыўся са мной у ПК-9 (Горкі). Калі я ў чарговы раз адседзеў у штрафным ізалятары, да мяне неўзабаве падышоў начальнік атрада і сказаў, што сягоння я па графіку прыбіраю ўмывальнік і выношу смецце. Яшчэ раней я пацікавіўся і даведаўся, што ў гэтай зоне прыбіраць рукамыйнікі можна толькі пеўням. Відаць, начальнік атрада думаў, што я гэтага не ведаю і зараз пайду чысціць умывальнік, таму ва ўрачыстай абстаноўцы, сабраўшы палову адміністрацыі калоніі і мясцовых казлоў у сведкі, ён паказаў мне на швабру і анучу, прапанаваўшы выканаць «дзяжурства па графіку». Натуральна, я адмовіўся, пасля чаго ён не менш урачыстым тонам паведаміў: «На вас будзе складзены дакумент аб адмове выканання дзяжурства». І хутка я ў чарговы раз адправіўся грэць сваім целам дошкі ў такім родным ужо штрафным ізалятары.
У «гарэм» амаль заўсёды трапляюць педафілы. Кажуць, што ў зонах гвалцяць гвалтаўнікоў — аднак гэта не так. Самае большае — з некаторымі гвалтаўнікамі нехта з зэкаў можа адмовіцца піць чай, але не больш за тое. Што ж датычыцца педафілаў то ў іх больш незайздросны лёс. Літаральна да нядаўняга часу іх прымусова пераводзілі ў касту пеўняў яшчэ ў СІЗА, нават не чакаючы прысуду. Аднак подых часу і трэнд «усё па законе» і тут адыгралі сваю ролю. Асабіста я сустракаў як найменш двух педафілаў, якія не былі адсаджаны і жылі амаль нароўні з астатнімі. Канечне, паводзілі яны сябе цішэй за ваду, ніжэй за траву, і не кожны зэк дазволіць такому прысесці на сваю нару альбо наогул з ім загаворыць. Аднак гэтая тэндэнцыя прысутнічае, асабліва ў зонах, дзе сядзяць першаходы (асобы, што раней не адбывалі пакарання ў калоніях).
У гарэм трапляе кожны, хто правёў некаторы час у камеры з пеўнямі. Канкрэтны перыяд часу тут вар’юецца. Нехта кажа пра гадзіну, хтосьці пра суткі. Паводле паняццяў, пры трапленні ў такую камеру неабходна зрабіць так, каб пеўні самі з яе ламіліся, пакінуўшы ў ёй мужыка. Аднак зразумела, што зрабіць гэта практычна нерэальна.
У пеўні пераводзіцца любы чалавек, які меў фізічны (акрамя сексуальнага) кантакт з пеўнем альбо які карыстаўся ягонымі асабістымі рэчамі. На практыцы гэта выглядае так: памылкова ўзяў у рукі посуд пеўня ці паеў з яго, пакарыстаўся сродкамі асабістай гігіены пеўня, абняў або павітаўся за руку, апрануў ягоную вопратку (спецыяльна або ненаўмысна) ці папіў з чалавекам гарбату, а ён аказаўся пеўнем — і ты аўтаматычна вызначаешся ў гэтую касту.
Даваць штосьці пеўню можна. Браць у яго што-небудзь — значыць самому стаць пеўнем. Аднак у гэтых правілах ёсць некаторыя паслабленні, асабліва ў зонах строгага рэжыму. Напрыклад, пеўні за цыгарэты мыюць рэчы мужыкоў, пеўню могуць дазволіць сесці на нару мужыка і г. д.
Часта пішуць або кажуць, што ў пеўні могуць вылучыць за нейкія заганныя ўчынкі супраць арыштанцкага этыкету. Раней так і бывала, але не цяпер. Прынамсі, я не назіраў ніводнага такога выпадку. Таго, хто крадзе ў сваіх, могуць абвесціць крысай і ўсяляк гнабіць, таго, хто здаў сваіх падзельнікаў на судзе, могуць за спінай называць сукай і гэтак далей, але «апусканні» за правіны — перажытак тых часоў, калі ў зонах Беларусі яшчэ былі моцныя зладзейскія паняцці.
Такім чынам, паняцце «закантактаванасці» нечым роднасна рытуальнай нечыстаце ва іўдэяў, мусульман і парсаў. І там, і там характэрнымі прыкметамі звычая з’яўляюцца ірацыянальнасць і прымхлівы страх перад «нечыстатой». Толькі калі, згодна з Торай, чалавек, што датыкнуўся, напрыклад, да мярцвечыны, будзе «нячысты да вечара», то паводле паняццяў чалавек, абліты мачою, будзе пеўнем да канца свайго жыцця, нават калі ён вызваліцца і заедзе назад у турму праз трыццаць гадоў.
Што ўяўляе сабой жыццё пеўня ў зоне? Калі коратка, то гэта поўнае і беспрасветнае пекла. Згодна з паняццямі, певень не мае ніякіх правоў. Не мае права спрачацца, адказваць на абразы, адстойваць сваю годнасць, таму што лічыцца, што годнасці ў яго няма. Яго можна біць, прыніжаць, насміхацца. Калі па калідоры ідуць звычайны зэк і певень, апошні абавязаны прыхіліцца да сценкі, абы, крый Божа, не зачапіць мужыка, інакш ён можа быць збіты. Пеўні выконваюць усю брудную працу: мыццё прыбіральняў (а вы можаце ўявіць сабе, што такое 8–10 «талчкоў» на атрад у сто чалавек), вынясенне смецця і да т. п. Некаторыя пеўні аказваюць сексуальныя паслугі іншым зэкам, зарабляючы такім чынам сабе на чай і цыгарэты (праўда, трэба сказаць, што на тых зонах, дзе быў я, супрацоўнікі ПУ з гэтым змагаюцца і, калі знойдуць пеўня ды ягонага кліента, якія аддаюцца «аднаполаму каханню», абодвух пасадзяць у ШІЗА). Пеўням даюць жаночыя імёны, клічуць іх «яна» або «малая». Прызнаюся, даволі дзіка і агідна назіраць, як маладыя зэкі ржуць, звяртаючыся, напрыклад, да 60-гадовага бяззубага дзеда «Алёнка» або «Марына».