Многія старыя арыштанты, якія сядзяць ужо больш за дзесяць гадоў і назіралі за тым, як прыкладна з 2005 па 2010 год усе беларускія зоны з «чорных» сталі «чырвонымі», казалі мне ў адкрытую прыблізна наступнае: «А зараз тое ж самае, што і раней. Толькі замест блатных — казлы. Калі раней гарэлка і мабільнікі былі ў бадзяг, то цяпер у актывістаў. Калі раней за касякі мужыкоў білі блатныя, то цяпер б’юць казлы».
Што характэрна, нават твары такіх нефармальных кіраўнікоў часцяком тыя ж самыя. Калі пачалася актыўная ломка зон і іх перафарбоўванне, як вы думаеце, адкуль аператыўнікі бралі верных і адданых актывістаў — заўкомаў і днявальных, гатовых выканаць любы загад? Іх набіралі з учорашніх блатных, якія вельмі хутка здраджвалі сваёй блатной ідэі, калі ім пагражалі, напрыклад, адпраўкай у крытую ці пазбаўленнем прывілеяў або проста некалькі разоў саджалі іх у ШІЗА. Як вынік, сёння беларускімі зонамі разам з адміністрацыяй кіруюць зняволеныя, «твердо вставшие на путь нсправления» — пры гэтым забітыя з ног да галавы зладзейскімі татуіроўкамі, з накачанымі вазелінам кулакамі.
Нягледзячы на знешнюю супярэчнасць у функцыях, зліццё крымінальнага свету і супрацоўнікаў ПУ заўважна не толькі на інстытуцыянальным, але і на лінгвістычным узроўні. Ні для каго з сядзельцаў не сакрэт, што супрацоўнікі адміністрацыі не менш актыўна, чым зэкі, выкарыстоўваюць турэмны жаргон. Як я ўжо пісаў, тых жа пеўняў яны прыніжаюць паболей, чым крымінальнікі. Ды што казаць: сярод саміх жа супрацоўнікаў ПУ існуюць свае адсаджаныя, што з’яўляюцца выгнаннікамі ў коле калегаў. У маю бытнасць на ПК-15 (Магілёў) там працаваў адсаджаны кантралёр. Калегі не пілі з ім гарбату, ён быў адзіны, хто мог шманаць (абшукваць) пеўняў. І такія выпадкі не адзінкавыя: на ПК-14 (Навасады), па расповедах аднаго майго сукамерніка, быў нават адсаджаны афіцэр, пра якога калегі праведалі, што ён «няправільна» займаўся сексам са сваёй жонкай. Як вынік — яны перасталі піць з ім гарбату і сталі дэманстратыўна пагарджаць, больш за тое, нават зэкі гнабілі гэтага афіцэра цалкам беспакарана. І такіх прыкладаў нямала.
Цікава, што многія зэкі на хвалі ўзмацнення жорсткасці рэжыму і адноснага паляпшэння становішча пеўняў (гадоў дваццаць таму іх білі нашмат часцей, маглі таксама згвалціць) выказвалі мне меркаванне, што хутка «пеўняў не будзе, бо ўсіх прымусяць прыбіраць талчкі». Пры гэтым часта дадаючы, што, маўляў, уладзе трэба «выглядаць прыстойна перад Еўропай» (так, трапляліся і такія палітычныя аналітыкі). Аднак мне здаецца, што гэтага бліжэйшым часам не адбудзецца. Прычына ўсё тая ж — існаванне касты пеўняў істотна палягчае кіраўніцтва зонай. Без усялякага сумневу, адміністрацыі беларускіх зонаў маглі б прымусіць усіх зняволеных прыбіраць туалеты і прымаць ежу за аднымі сталамі незалежна ад масці. Не будзе на гэтай падставе ні бунтаў, ні паўстанняў: максімум наступстваў, якімі пагражае такое новаўвядзенне, — гэта некалькі дзясяткаў асабліва ўпёртых прыхільнікаў паняццяў, якіх давядзецца перавесці ў крытую. Большасць жа зэкаў у Беларусі — настолькі забітая і бясслоўная маса, што прымусіць іх да чаго заўгодна не складзе вялікай цяжкасці. А калі яшчэ і паабяцаць за прыборку туалетаў УДВ — яны пабягуць прыбіраць іх навыперадкі. Аднак, як бачым, адміністрацыя не спяшаецца гэтага рабіць.