Так Праметэй атрымаў свабоду ўзамен на выкананне волі Зеўса.
Міф аб Праметэі выбітны менавіта матывацыяй, якая штурхнула героя да злачынства супраць боскага парадку кіравання. Гэта не пажаднасць і не зачараванне сваёй маладзецкай сілай, як у Ота і Эфіяльта, не самалюбаванне, якое выклікана наяўнасцю дасканалых мастацкіх здольнасцяў, як у Арахны. У выпадку з Праметэем матывацыя — жывое спачуванне, любоў да людзей, пачуццё справядлівасці і непрыняцце рабства. І не важна, што Праметэй праз доўгія стагоддзі зламаўся, не вытрымаўшы пакутаў. Адзначым асабліва: будучы бессмяротным тытанам, ён меў усё, быў аблашчаны ўладаром і быў уваходжы ў найвышэйшыя эшалоны ўлады. Аднак усім гэтым ён ахвяраваў, каб крышку паменшыць пакуты людзей у гэтым свеце. Скажам наўпрост: Праметэй — першы вядомы нам гуманіст.
Вяршыняй эгалітарных эпізодаў міфалогіі Старажытнай Грэцыі, на мой погляд, з’яўляецца эпізод з Траянскага цыклу з ваяром на імя Тэрсіт у галоўнай ролі. Гутарка тут ідзе ўжо не пра індывідуальны бунт, а пра спробу падняць народнае паўстанне. Але аб усім па парадку.
Нагадаем фабулу Траянскага цыклу: сын цара Троі, Парыс, наведаўшы ў Лаканіі палац мясцовага цара Менелая, быў прыняты як ганаровы госць, ды вераломна звёз з палаца ягоную жонку — прыўкрасную Алену (дарэчы, пазашлюбную дачку Зеўса). Менелай стрываць такога прыніжэння не мог і, параіўшыся са сваім братам Агамемнанам, вырашыў пайсці вайной на Трою, каб адпомсціць Парысу і вярнуць сваю жонку. Прыцягнуць да гэтага паходу ў якасці хэдлайнераў яму ўдалося ці не ўвесь пантэон тагачасных герояў: братоў Аяксаў, Адысея, Ахіла і многіх іншых. Усе яны былі вышэйшай арыстакратыяй, сынамі ды ўнукамі цароў, а таксама багоў і напаўбагоў — звернем увагу на гэты факт, ён гранічна важны. Апроч іх у паходзе ўзялі ўдзел 100 тысячаў воінаў — відавочна, не арыстакратаў, а вольных гараджан ды землеўласнікаў. Аблога Троі цягнулася 10 гадоў. На дзясяты год якраз і адбылася падзея, якая нас цікавіць.
Агамемнан вырашыў у чарговы раз напасці на траянцаў пад сценамі горада. Аднак перш ён пажадаў праверыць свае войскі на адданасць. Склікаўшы народны сход з усіх наяўных ваяроў, ён звярнуўся да іх, гаворачы пра цяжкасці вайны, безвыніковасці аблогі і пра тое, што, відаць, багам заўгодна, каб грэкі перамаглі. Рэакцыя ваяроў была імгненнай: як мора, што ўскалыхнулася, яны кінуліся да караблёў, радуючыся магчымасці вярнуцца на радзіму. Яно і зразумела — просты хлапец з элінскай глыбінкі наўрад ці горача жадаў біцца і паміраць дзеля амурных пажаданняў мясцовага царка.
Тут на сцэну выйшла ўжо знаёмая нам Афіна Палада. Адзначым, дарэчы, важны момант: міф аб Троі — гэта не казка, не вынік фантазіі аўтара, а, хутчэй, міфалагізаваная гісторыя: ён, нягледзячы на наяўнасць казачных персанажаў, заснаваны на рэальных падзеях. Так што і разглядаць тое, што адбылося, у далейшым мы будзем як летапіс гістарычных падзеяў.
І вось, з’явіўшыся да Адысея, Афіна Палада гаворыць, каб той хутчэй вярнуў ваяроў на месца. Двойчы паўтараць Адысею не трэба. Выхапіўшы ў Агамемнана скіпетр (знак вярхоўнай улады), цар Ітакі пачаў актыўна пераконваць ваяроў вярнуцца на сход, гэтак актыўна, што скіпетр хадуном захадзіў па спінах ды галовах дэзерціраў.
Аўтар змоўчвае аб тым, ці былі ахвяры ад гэтага «пераканання», але мне ўяўляецца, што, не забіўшы аднаго ці некалькіх воінаў, Адысей наўрад ці мог спыніць такую грамаду людзей. А гэта ў яго атрымалася: ваяры вярнуліся на сход і сціхлі, і толькі адзін Тэрсіт не ўгаманіўся і стаў крычаць. Тэрсіт, паведамляе аўтар, заўсёды смела выступаў супраць цароў (дзеля праўды заўважым, што Тэрсіт сам быў сваяком Дыямеда, цара Аргаса). Гэтым разам ён апалчыўся супраць Агамемнана, кажучы, што той ужо ўзяў сабе шмат здабычы і нявольніц і пара б ужо насыціцца, а ім, простым ваярам, час вярнуцца на радзіму, Агамемнана ж пакінуць пад Трояю аднаго — няхай ваюе! А цяпер успомнім, кім прыходзіліся большасць цароў багам, і стане зразумела, як далёка замахнуўся Тэрсіт, на каго ўзвысіў голас. У прынцыпе, усё ў словах Тэрсіта было лагічна і справядліва, аднак далей пачынаюцца зусім ужо дзіўныя рэчы. Да Тэрсіта падышоў Адысей і сказаў: