Колькі я ні шукаў — не знайшоў прававога акта, які б абмяжоўваў тэрмін знаходжання вязня ў ШІЗА без выхаду. Максімальны тэрмін, колькі я знаходзіўся там без выхаду — дваццаць сутак, а агульны мой «стаж» на момант вызвалення падышоў да паўгода. Былы палітвязень Яўген Васьковіч правёў у ШІЗА магілёўскай крытай трыццаць сутак, а агулам адбыў там год. Пры мне аднаго хлопца трымалі ў ізалятары шэсцьдзясят сутак без выхаду — проста за тое, што ён не хацеў падпісваць «Обязательство о правопослушном поведении».
А мой сукамернік па ўсё той жа «крытай» у 2005 годзе выседзеў у ШІЗА без выхаду сто восемдзесят сутак! Раз у пятнаццаць дзён яго выводзілі ў штаб, каб там выпісаць чарговае спагнанне, і адразу заводзілі назад. І так дванаццаць разоў…
Таму, калі вам калі-небудзь давядзецца пачуць ад мянта, былога або дзейнага, ці ад дзяржаўнага журналіста, ці ад прадажнага псеўдаправаабаронцы аб гуманных і еўрапейскіх стандартах утрымання ў беларускіх турмах, проста раскажыце ім пра начныя адцісканні, сто восемдзесят сутак у бетоннай каморцы і «паутинку»…
Ліпень 2016
ОПЕР
Феномен савецкай і, на жаль, постсавецкай рэальнасці. Слова, знаёмае кожнаму, хто пазбаўлены ці некалі быў пазбаўлены волі. Той, хто пазначаны гэтым словам, можа быць усмешлівым маладзёнам з хітрым прыжмурам ці перадпенсійнага ўзросту мужыком з сівізною ў валасах і стомленым поглядам, крыкуном з мітуслівымі вачыма ці ветлівым інтэлігентам, які глядзіць на цябе спакойна і засяроджана, слабавольным гультаём ці фанатычным прафесіяналам — сутнасць яго была й застаецца адна.
Опер.
За часамі імперскай Расіі яны зваліся жандарамі, потым проста супрацоўнікамі «ЧК», «УгРо» і да таго падобных структураў, зараз яны — «оперупаўнаважаныя». Цікава, а як клічуць іх у іншых краінах? Агент? Інспектар паліцыі? Дэтэктыў? І ці цягнецца за імі такі ж крывавы след, які на працягу без малога стагоддзя валачэ за сабою «наш» опер?
Афіцыйныя абавязкі опера, прапісаныя ў прыгожых законах, — збіраць аператыўную інфармацыю, кантраляваць аператыўную абстаноўку і тым самым садзейнічаць выяўленню злачынстваў, ахоўваючы… «правы і законныя інтарэсы грамадзян» (смех у зале). Але рэальная дзейнасць гэтых хлапцоў з «халоднай галавой і гарачым сэрцам» (партрэты аўтара гэтай метафары — садыста Дзяржынскага — да гэтае пары з’яўляюцца абавязковым атрыбутам кожнага опернага кабінета), канечне ж, палягае далёка за межамі гэткіх сухіх і нецікавых фармулёвак.
Першая сустрэча з апярамі адбылася 4 верасня 2010 года ў кабінетах ІЧУ на вуліцы Акрэсціна, на наступны дзень пасля затрымання. Два супрацоўнікі з учэпістым позіркам і звычкамі гаспадароў жыцця, Сакалоў і Ярошык, на працягу шматгадзінных гутарак спрабавалі давесці мне, што стаць мярзотай і здраднікам нашмат лепей, чым шмат гадоў сядзець у турме. Адзін за адным абкатваліся псіхалагічныя прыёмы: мне распавядалі, што яны і так ужо «ўсё ведаюць» і мне трэба толькі палегчыць сваю долю, сказаўшы «ўсю праўду»; што ўсе сябры мяне ўжо здалі; што мяне выкарыстоўваюць, але яны хочуць мне дапамагчы (ах, класіка!), адзін нават прызнаўся, што ў глыбіні душы падзяляе анархісцкія перакананні. З гэтага пазней пачаў гутаркі і кадэбэшнік — відаць, такі іхні шаблон для працы з палітычнымі. Сканчалі ж яны, як правіла, жывапісаннем жахаў, якія мяне чакаюць у турме і зоне, у чарговы раз прапаноўваючы мне здрадзіць сябрам дзеля ўратавання ўласнае шкуры.
Але што такое дзесяць-пятнаццаць гадзін допытаў у параўнанні з пяццю гадамі, у якія апяры сталі маімі пастаяннымі спадарожнікамі?
Турэмны опер і опер з крымінальнага вышуку і КДБ — па сутнасці, адзін і той жа біялагічны від. Яны ідэнтычныя і ўзаемазамяняльныя, але тут я раскажу вам непасрэдна пра турэмна-зонаўскага опера, паколькі менавіта ў паўсядзённым кантакце з ім можна ўвабраць порамі, адчуць і, выпакутаваўшы, зразумець і на ўсё жыццё запомніць ролю і месца гэтых істотаў у нашым свеце.