Іду ў заклад — не скажа «дзякуй богу»!
Я толькі ў вас дазволу папрашу
Павесці Фаўста на маю дарогу.
Гасподзь
Пакуль жыве ён, за яго душу
І без майго дазволу можаш ты змагацца:
Пакуль імкнецца, можа памыляцца!
Мефістофель
Я дзякую! Абрыдла мёртвымі займацца —
Здаровыя, разумныя мне любы.
Чым варушыць у пекле трупы,
Лепш пашукаць другіх выгод,
З жывым гуляць, як з мышкай кот.
Гасподзь
Калі да грэху ад святой крыніцы
За чортам кінецца стары,
Дык пашырай тады свае граніцы
І ўладу поўную над ім бяры.
Але на кару сам гатовы будзь,
Калі свайго ты не стрымаеш слова
І не патрапіш Фаўста павярнуць.
Мефістофель
Я згодзен. Не пужае ўмова.
Калі жаданая у рукі дасца мэта,
Узнагародай будзе мне за гэта
Бязмежны мой трыумф і твой давер —
І ўжо тады яго прымушу я,
Каб ён зямлю сырую жэр,
Каб поўзаў ён, як цётухна змяя.{7}
Гасподзь
Люблю такіх, як ты, аблуда-чорт.
Калі знагодзіцца, заўжды заходзь
І ведай — ад сваіх шчадрот
Цябе адорыць ласкаю гасподзь.
А Фаўст слабы, бо цішыню шануе,
Пакорліва жыве самотніцкі ізгой.
Каб раздражніць, узбунтаваць спакой,
Я сябра дам яму, што ўсё руйнуе.
(Да архангелаў.)
А вас, сыноў сапраўдных рая,
Няхай уцешыць прыгажосць святая,
І вечна творчы дух нябёс
Любоўнай лучнасцю няхай павяжа,
А ўсё няпэўнае, няяснае, як лёс,
Няхай ахопіць думка ваша.
Неба зачыняецца. Архангелы разыходзяцца.
Мефістофель (адзін)
А мне ў дзядка штораз мілей!
Чаго сварыцца з ім! — Стары
І чорту шчодры на дары,
Аж з вуснаў капае ялей!
Першая частка трагедыі
Ноч{8}
Цесны гатычны пакой з высокім скляпеннем. На крэсле за сталом устрывожаны Фаўст.
Фаўст
Я філасофію вучыў, і права,
І тэалогію, і медыцыну.
Здаецца, бачу ўсё яскрава,
А ў галаве калі прыкіну,
Дык хоць чытаў я процьму кніг,
А глузду не набраўся з іх.
Магістр я, доктар — а між тым
Гібею ў склепе пыльным і пустым
І дзесяць год наўпрост-наўскос
Ваджу людзей даверлівых за нос,
Хоць і падказвае мне сэрца,
Што нельга да ўсяго даўмецца.
Прафанаў я ў навуках абышоў:
Магістраў розных, дактароў, папоў,
Не ведаю сумненняў я, адчаю
І перад пеклам боязі не маю,
А ўсё ж без радасці жыву — не знаю,
Ці ключ да ісціны трымаю,
Ці ў тайны вучням адчыняю дзверы,
Ці далучаю іх да шчырай веры.
Не маю ні набыткаў я, ні грошай,
І славы гэтак жа няма харошай —
Сабака так не мог бы жыць!
І вось пачаў я варажыць,
Спадзеючыся, што адвечны дух
Мне разамкне таемнасці ланцуг,
Каб ведаў я, што гавару,—
Ці злу служу я, ці дабру,—
Каб сувязь рэчаў разгадаць
І тлумачэнне думцы даць,
Каб дзеянняў спазнаць асновы,
І перакласці іх дакладна ў словы.
О, на пакуты з вышыні,
Мой месячык, хоць раз зірні:
Як я над кнігамі ўсю ноч
Нядрэмных не заплюшчыў воч.
Зірні і сумны свой прывет
Пашлі ў абрыдлы кабінет!
О, каб узняцца мне да гор,
Лунаць, як дух, каля пячор,
Турбот няпэўнасці пазбыцца,
Расой гаючаю абмыцца
І вызваліць душу і рукі
Ад марнасці пустой навукі!
Няўжо да гэтае пары
Не вырвуся з глухой нары,
Дзе і нябеснае святло
Ледзь-ледзь прасочваецца ў шкло,
Дзе стосы кніг маіх пад столь —
Вучоных доследаў клады —
Чарвяк стачыў, паела моль
За ўсе бясплённыя гады.
Сядзіць, як здань, убогі дзед,
А на стале прабірак строй,
Прылады складзены гарой.
Такі твой свет! І гэта свет?!
Пытаешся, чаму туга
І роспач у душы расце,
Чаму няпэўнасці смуга
Бадзёрасць гасіць, дух гняце? —
Твая стыхія не цяпло,
Якім гасподзь сагрэў людзей,
А павуціна, пыл і тло
І холад нежывых касцей.