Дух Зямлі
Ты блізкі Духу, свет якога
Уразумеў! Не мне!..
(Знікае.)
Фаўст (узрушана, з адчаем)
Стук у дзверы.
О ліха!.. Лабарант мой — фамулюс{13},
Прыйшоў, каб галаву мне затлуміць
І ў жылы зноў атруты ўліць —
Сухі праныра і падступны хлус!
Уваходзіць Вагнер у начным каўпаку і ў шлафроку з лямпай у руцэ. Фаўст з прыкрасцю паварочваецца да яго.
Вагнер
Прабачце, вы дэкламавалі нешта
З трагедый грэчаскіх, відаць!
І я не супраць у мастацтве, зрэшты,
Каронаю трыумфу заўладаць.
Камедыянт, хай грае вельмі ўдала,
Не пераплюне кардынала.{14}
Фаўст
Калі, канечне, поп ваш не са сцэны —
Такія ў нас здараюцца падмены.
Вагнер
Ах, ці не лепш утульны кабінет!
З яго ў акенца мы глядзім у свет.
Нібы ў падзорную трубу на неба.
Дык як жа нам вучыць людзей як трэба?
Фаўст
Мастацтва без душы — не адмыслова.
Калі ў яго я ўкладваю душу,
То шчырым і сардэчным словам
Людзям я сэрцы ўзварушу.
А вы! Сядзіце, выбірайце з місак
Чужыя недаедкі на булён
І дзьмухайце ў даўно астылы прысак —
А мо жарынкай выблісне вам ён.
Не дзіва, што не адрыгнецца
Такая страва смачная, ані —
І вы не злучыце ніколі з сэрцам сэрца
Сваёй няшчырасцю і поліўкай з хлусні.
Вагнер
Ах, толькі казань шчасце нам дае,
Ды жаль, мне красамоўства не стае.
Фаўст
А ты адразу хочаш стаць кумірам!
Навошта пераймаць табе аслоў?
Будзь простым, будзь заўсёды шчырым,
Зрачыся звышразумных слоў.
Сур’ёзнае паслухаць кожны рады,
Калі яно без трэску, без бравады.
А вашых фраз бліскучых — ані блізка!
Ад іх аскома і настрой ліхі,
Шумяць, бы ўвосень з поўначы вятрыска,
Калі па лузе гоніць ліст сухі.
Вагнер
Мой бог! Мастацтва без мяжы, без краю —
Жыццё ж кароткае занадта ў нас.
Вось мне, калі крытычна разважаю,
Аж неяк страшна робіцца падчас.
Шлях да вытокаў ісцін не кароткі —
Змардуешся, пакуль сам знойдзеш сродкі,
Глядзіш, прайшоў не больш як паўдарогі,
Ды тут пара прыйшла выцягваць ногі.
Фаўст
Няўжо твае пергаменты — крыніца,
З якое можна мудрасці напіцца?
Патолі не здабудзеш анідзе,
Калі яна сама з душы не йдзе.
Вагнер
А як прыемна часам у самоце
Абмераць духам даўняе стагоддзе,
Здаволена скептычным кінуць вокам
На ўяўны розум колішніх прарокаў?
Фаўст
О так! Удаль! Вышэй! Да зор!
Мой друг, часоў былых прастор —
Ёсць кніга пры сямі пячацях.
А што вы духам часу завяцё,—
Ёсць сам ваш дух, які жыццё
Перадае ў людскіх паняццях.
Як не заплакаць ад сумоты нуднай,
Як не зняверыцца ў сваёй душы! —
Пакажуць п’есу модную на кірмашы
Сярод галечы, нэндзы
і старызны бруднай —
Фарс на дзяржаву, пошлыя маралькі,—
Нібыта цешацца на сцэне лялькі!
Вагнер
А дух, а сэрца, а вялікі свет —
Цікава ж вывучыць такі прадмет!
Фаўст
Ах, у пазнанні чалавек няўтольны,
А сам імя дзіцяці даць няздольны.
Нямногіх тых, што нешта зналі,
Дарогу думкам смелым адкрывалі,—
Палілі, білі іх і крыжавалі.
Але, шаноўны, цёмна стала,
Пара наш дыспут перарваць.
Вагнер
Каб па-вучонаму дыспутаваць,
Мне й да світання часу мала.
А на вялікдзень, заўтра, ўранні
Да вас прыйду, — ў мяне пытанні.
Усё ў навуках знаю дасканала —
Ды я такі, усё мне вечна мала.