– Brzmi ono podobnie jak nazwisko poety Heinego. Zatrzymanie go wydłużyłoby listę pańskich wielkich sukcesów jako szefa tego tak potrzebnego nam Niemcom wydziału. Dałoby nam wszystkim pewność, że nawet w trudnych dniach dekadenckie postawy są tępione z całą surowością.
Kraus wstał i okrążył dwukrotnie ciężkie biurko. Nagle zatrzymał się przed Mockiem. Śmiały się już nie tylko jego oczy, śmiały się również usta. Cała pomarszczona głowa kiwała się, rozjaśniona przyjacielskim uśmiechem.
– Dlaczego pan siedzi na tym twardym taborecie, kapitanie Mock? – powiedział, ukazując mocne, zdrowe zęby, między którymi tkwiły włókna jakiegoś mięsa. – Tutaj siedzą aresztanci i przesłuchiwani. Dlaczego nie usiądzie panna fotelu pod palmą? Dlaczego nie zapali pan cygara, kapitanie?
BRESLAU, SOBOTA 17 MARCA 1945 ROKU,
SIÓDMA WIECZÓR
Willy Reimann, adiutant SS – Sturmbahnführera Krausa, patrzył na zegarek i odliczał już minuty do końca dnia pracy. Czekał z utęsknieniem na moment, kiedy wreszcie uwolni się od „wściekłego psa Krausa”, jak nazywał w myślach swojego szefa.
Najbardziej Reimanna irytowały sytuacje, wcale nierzadkie, kiedy Kraus wylewał na niego kubły przekleństw za coś, co wcześniej kazał mu zrobić. Pewnego razu wyzwał go od ostatnich idiotów za wyrzucenie listu jakiejś niewiasty, która doniosła, że jej sąsiad jest krypto – Żydem. Kraus twierdził, że kobieta nachodziła go już wielokrotnie i nie ma pojęcia, jak wygląda Żyd. Kiedy okazało się, że jest to żona siostrzeńca burmistrza, Kraus wpadł w szał i obsobaczył Reimanna, że nie prowadzi należycie korespondencji wydziału. Kiedy on się bronił, powołując się na rozkaz, Kraus go spoliczkował.
Adiutant obawiał się, że podobna sytuacja może nastąpić i dzisiaj, kiedy zjawił się u Krausa ten dziwny kapitan z poparzoną twarzą. Reimann zastosował się do rozkazów szefa i potraktował przybysza bardzo chłodno, pokazując mu palcem otwarte drzwi gabinetu. Po pięciu minutach Kraus wypadł do sekretariatu i nakazał adiutantowi przygotować dwie filiżanki prawdziwej kawy.
Już wtedy rzucał gniewne spojrzenia. Reimann czuł, że będzie miał dzisiaj zepsuty humor.
Teraz, po prawie półgodzinnej pogawędce, Kraus otworzył drzwi i żegnał się wylewnie z gościem.
– Willy – powiedział do adiutanta oschłym tonem – za godzinę chcę widzieć na moim biurku wykaz wszystkich pracowników gestapo w Breslau. Potem możesz iść do koszar. Jutro rano na twoim biurku znajdziesz tę samą listę z podkreślonymi nazwiskami. Napiszesz list do szefa gestapo z prośbą o przysłanie do mnie na rozmowę ludzi noszących podkreślone przeze mnie nazwiska. – Kraus spojrzał na Reimanna przeciągle i wrzasnął: – Zrozumiałeś rozkaz, idioto jeden? Czy znowu go zrozumiesz opacznie, jak dzisiaj, kiedy ci kazałem bardzo grzecznie potraktować pana kapitana Mocka? Przeproś pana kapitana za swą arogancję, ale już!
– Przepraszam – bąknął Reimann.
Nie pomylił się. Znał dobrze swojego szefa.
BRESLAU, SOBOTA 17 MARCA 1945 ROKU,
KWADRANS NA ÓSMĄ WIECZÓR
Kapral Hellmig cieszył się, że dziś po raz ostatni pilnuje przejścia na Viktoriastrasse. Bliskość linii frontu wzbudzała w nim niejasny lęk. Nie był to nawet strach przed dostaniem się do niewoli, przed nieludzkimi syberyjskimi temperaturami czy przed kulą w tył głowy. Hellmig bał się nieokreślonego potwora, który czyhał przy wejściu do przeklętej piwnicy.
Jawił mu się on jako wampir czy wilkołak ukryty w piwnicznej ciemności, żywiący się szczurami i padliną. Kapral wspominał opowieści, jakie snuli szeptem weterani z frontu wschodniego, rekonwalescenci, którzy tak jak Hellmig leczyli rany w Karlsbadzie.
Słyszał o skośnych oczach barbarzyńców, o ich pogardzie dla śmierci oraz o dręczących ich chorobach i insektach. Bał się tamtych jak dżumy, jak nieokiełznanej zarazy – zresztą głęboko wierzył, że są oni jej nosicielami. Dlatego obserwował uważnie każdego szczura, który biegł tunelem od „ruskiej strony”, od Viktoriastrasse – czy aby nie słania się, czy nie pluje krwią i czy nie zwija się w męczarniach.
Ponieważ nie dane mu było widzieć u gryzoni objawów choroby, przeklinał swój własny strach przed wyimaginowaną dżumą i strzelał ze złości do małych stworzeń, ignorując nieśmiałe głosy podwładnych o konieczności oszczędzania amunicji.
Teraz zrobił to samo. Widząc przemykającego się szczura, wypalił.
Przez chwilę rykoszet gwizdał i świstał po ścianach. Szczur uszedł z życiem, co jeszcze bardziej rozsierdziło Hellmiga. Wymierzył ponownie, lecz nie strzelił.
Ktoś położył mu rękę na ramieniu. Ciężką i nieprzyjazną. Kapral wzdrygnął się, odwrócił i ujrzał czarną maskę, ledwie zasłaniającą spalone, poorane oblicze.
Hellmig krzyknął. Wydawało mu się, że to właśnie wampir z jego lęków.
– Nieładnie, kapralu, tak strzelać do pożytecznych stworzeń – powiedział stary. – Nie zdajecie sobie nawet sprawy, jakie one mądre. A teraz do rzeczy.
Poznajecie mnie, kapralu?
Przedwczoraj rano, hasło: Dum spiro.
– … spermo – odpowiedział kapral.
– Spero, kapralu Hellmig – uśmiechnął się Mock. – Jak byłem w waszym wieku, też myślałem tylko o jednym. Poznajecie mnie?
– Tak, poznaję, panie kapitanie. – Hellmig patrzył na Mocka z niepokojem człowieka, którego zwierzchnik przyłapał na marnowaniu amunicji.
– Mam do was kilka pytań. – Mock spojrzał w górę, w stronę tunelu, skąd z sufitu sypnęły smugi kurzu.
– Czy w ostatnich dniach ktoś oprócz mnie przedostawał się na rosyjską stronę?
– Tak – odparł Hellmig i zaczął wytężać pamięć. Cieszył się, że ten wysoki oficer kripo nie robi mu żadnych uwag na temat rozrzutności, z jaką strzelał do szczurów. Chciał jak najlepiej i jak najdokładniej opisać tych ludzi. – W środę 14 marca zacząłem służbę tutaj. Wieczorem tego dnia przyjechał jakiś kibelwagen. Kierował nim oficer w mundurze SS. Po mojemu podporucznik. – SS – Obersturmführer. – Mock czuł się jak przed laty, gdy wpadał na trop, gdy czuł woń strachu u zwierzyny, gdy w poszukiwaniu przestępców przenikał wzrokiem wyobraźni ściany domów.
– Był sam?
– Nie, obok niego siedział jego adiutant.
– Jak wyglądał?
– Nie przyglądałem mu się dokładnie. Wydawało mi się, że spał.
– Spał?
– Tak wyglądał. Siedział bez ruchu na przednim siedzeniu, obok kierowcy, tego SS – Obersturmführera, i miał zamknięte oczy.
– Możecie podać mi jakąś cechę tego adiutanta? Duży, mały, gruby, łysy, rudy?
– Mały, skulony. W płaszczu przeciwdeszczowym i kapturze. Spał.
– Dobrze, kapralu. – Mocka ogarnęła taka niecierpliwość, że poczuł swędzenie pleców. – A teraz przedstawcie mi całą sytuację. Po kolei. O której przyjechali?
Co mówili? Czy wydawali wam jakieś polecenia? Co mu odpowiadaliście? Mówcie wszystko!
– Dobrze. – Trzy zmarszczki na czole były znakiem intensywnej pracy mózgu.
– Przyjechali wieczorem. Zacząłem służbę. Ten SS – Obersturmführer był nieprzyjemny. Nie taki jak pan. Darł się, wydawał rozkazy, nie pokazał żadnych dokumentów, a kiedy je chciałem zobaczyć.
– Po kolei, kapralu. – Mock wyjął papierosy. – Mówcie po kolei, bo przestanę być taki przyjemny, zwłaszcza że nie lubię szczurobójców – groźbę swą złagodził uśmiechem i podał kapralowi ogień.
– Przyjechali wieczorem. Ten Obersturmführer krzyknął, że jedzie na ruską stronę. Kiedy go ostrzegłem, że tam niebezpiecznie, wydarł się na mnie, że jestem od słuchania jak dupa… – Hellmig się zawahał.
– Powtórzcie każde jego słowo, choćby wulgarne. – Mock wypuścił ku sufitowi kłąb dymu.