Мэтр Жан Маяр, які ў свой час вучыўся ў Салерна і прачытаў там славуты твор Дантэ, часам параўноўваў Гару Хворых з Пеклам фларэнтыйскага паэта, якое дасціпны дэман перавярнуў так, што задніца апынулася вышэй за галаву і вастрыё конуса калола неба.
Жыхары малога лепразорыя — гэтая эліта — дзяліліся на некалькі ізаляваных адзін ад аднаго класаў: ільвападобныя, сабакападобныя, быкападобныя, свінападобныя, пракажоныя з тварамі сатыраў і розныя іншыя. Яе вялікасць Праказа забаўлялася, з незвычайнай шчодрасцю надаючы знешнасці сваіх падданых самыя фантастычныя рысы. Уся гэтая арыстакратыя жыла ў манастырскім пасёлку і пакідала яго толькі, каб пайсці здалёк паназіраць за работай на палетках, дзе працавалі пракажоныя з вялікага лепразорыя, з ніжняй яго зоны, а гэта значыла, што іхняя знешнасць была ўжо занадта агіднай. Апрача лекара, брата Роза і часам абата, ніхто з тых, хто жыў у сценах манастыра, не разыкаваў падняцца ў верхнюю зону.
Зрэшты, вельмі рэдка пракажоныя з любой зоны падымаліся ў вышэйшую, дзе лютавала праказа, мярзотнейшая за тую, ад якой пакутавалі яны самі. Яшчэ радзей бывала наадварот. Калі ж гэта выпадкова здаралася, то госць трымаўся з мясцовымі жыхарамі правілаў, абавязковых для ўсіх пракажоных за межамі лепразорыя; гэта значыць, ён здалёк павінен быў даваць аб сабе знаць і не набліжацца да людзей. Тады мясцовыя жыхары паказвалі на яго пальцамі і адступаліся ўбок, затыкаючы насы, каб паказаць сваю агіду, такую самую, якую пры выпадку выказвалі да іх пракажоныя ў лепшым стане.
Аднак адрынутыя з верхняга лепразорыя былі пазбаўленыя мажлівасці выхваляцца перавагай сваёй формы хваробы, бо амаль ніколі не сустракалі больш знядоленага чалавека, чым самі, і таму ўвесь час пакутавалі маральна не менш жорстка, чым фізічна. Сваю пагарду і адносную перавагу яны маглі паказваць толькі да мурына, які жыў на вяршыні конуса, калі той выбіраўся са свайго берлагу, што здаралася выключна рэдка. Але калі ён адважваўся на гэта, дык апранаў поўны ўбор пракажонага і без перапынку махаў ляскоткай. Тады ўся Гара Хворых трымцела ад жудасці.
Гэтыя парадкі не былі замацаваныя ніякім законам, але ўсе падданыя праказы іх прымалі. Абат асуджаў іх, але і яму было непамысна, калі ён выпраўляўся на гару, і хоць ён і дакараў сябе за грэблівасць, але не мог наблізіцца да мурына. Абісінца зрэдку наведваў толькі Жан Маяр, які сам прыносіў яму лекі і прымушаў сябе пабыць некалькі хвілін побач з ім. Гэткім чынам лекар вывучыў некалькі слоў яго дзіўнай абісінскай мовы, і як ён зразумеў, абісінец быў у сваім краі ці то знахаром, ці то чараўніком.
Жан Маяр заўважыў, што калі ён вяртаўся пасля абходаў, якія, дарэчы, нямала яму каштавалі, дык па ўсёй яго дарозе жыхары кожнай зоны дэманстратыўна расступаліся перад ім. У манастыры Тама д'Арфёй, ягоны сябар, сустракаў яго са змрочным выглядам, у якім чытаўся папрок. Гэта не злавала яго. Астракізм пракажоных, да якога ён ставіўся цвяроза, выклікаў у яго такую самую паблажлівую ўсмешку, як і дзіцячыя гульні.
3
Чакаючы, калі пазвоняць да вячэрняй малітвы, месір Тама д'Арфёй разам з лекарам папівалі віно. Віно было з невялічкага вінаградніка, які даглядаў брат Роз. Ён жа асабіста ціснуў віно і сачыў, каб ніводная кропля соку не прапала. Дзякуючы яму сябры маглі ўвесь год кожны вечар выпіваць па келіху віна. Гэта быў сціплы пачастунак, якім яны вельмі даражылі.
Абату пайшоў семдзесят пяты год. Ён таксама доўга змагаўся з праказай і процістаўляў яе разбуральнай сіле дысцыпліну простага, пазбаўленага празмернасцей існавання, строгае выкананне ўсіх рэлігійных абрадаў і няўхільнае падпарадкаванне прадпісанням Жана Маяра. Праказа, хоць і папсавала яму твар, усё ж пашкадавала яго, пазбавіўшы язваў, скулячак, гангрэны і іншых агідных прыкрасцей. За гэта ён штодня дзякаваў небу і маліў бога, каб ён даў яму памерці ад старасці з ягоным цяперашнім тварам. Ён належаў да львападобных і прывык да гэтага. Часам ён нават адчуваў гонар ад усведамлення таго, што ён быў выдатны леў, узорны прадстаўнік гэтага тыпу, бо вакол яго танзуры захавалася густая карона валасоў. Жан Маяр, жартуючы, параўноўваў гэтую чупрыну з грывай цара звяроў.