Плакаць, вядома, Калье не збіраўся. Ён ламаў сабе галаву: «Марыс... Марыс... Недзе ж я гэтага хлопца бачыў!»
А маёр Арно гэтак проста ўсё паўтараў:
— Ведаеце... Я нічога ім не сказаў...
Раптам Жазэф прыгадаў:
— Ну, так і ёсць... Гэта ж у трыццаць другім, у сектары V... Я цябе пазнаў, ты — П'еро!
Марыс адказаў:
— Ты ж чуў — мяне завуць Марыс... Не, сапраўды, для таварыша ты нейкі ўжо дужа някемны...
Машына неслася ўсё далей і далей ад горада. Адзін салдат, побач з Жазэфам, насвістваў «Марсельезу».
— Вось табе маеш! — раптам ашаломлена ўскрыкнуў Марыс.
Ён мацаў сябе па кішэнях.
— Што такое?
— Які ж я дурань, крэцін, разява... Забыўся!.. Не магу сабе дараваць!
Усе занепакоіліся.
— А што здарылася?
І Марыс раптам з палёгкай, узрадавана:
— Ды не, усё ў парадку... Вось яны — цыгарэты!
Эрвэ Базэн
Здаецца мансарда
Тоўстая Марта сядзела на сваім столку і ўсё лічыла, загінаючы пальцы, пералічвала, прыкідвала, параўноўвала. На душы ў яе было неспакойна, унізе нешта сціскалася. Яе суседка, кансьержка з васемнаццатага, у падобным выпадку зарабіла шэсцьдзесят тысяч. Праўда, мансарда ў васемнаццатым мае, самае малое, шаснаццаць квадратных метраў. «Але ў мяне, — адзначыла Марта, — не такія загаджаныя туалеты і вада добра даходзіць да верху». Гэта была праўда, з крана на гарышчы біў моцны струмень, а не капала, як у васемнаццатым. Але «ў мяне»... Ад гэтай думкі яна ўсміхнулася. Сабака, які сцеражэ дабро, сам належыць гаспадару, але таксама адчувае сябе крыху гаспадаром, калі брэша. А калі ўдумацца, то і ўпраўляючы — гэта ўсяго толькі вялікая аўчарка, якой таксама нічога не належыць, ён толькі распараджаецца ад імя гаспадара, хлапчука, які валодае ўсім толькі на паперы. Калі капнуць глыбей, то да чаго ж мы прыйдзем? Адкрыецца, што права — гэта неабходнасць. А Марце гэтая мансарда была неабходная... Праўда, не сама мансарда, не, жытло ў яе было, паганае, але было. Ёй было неабходна паджыцца на патрэбе, якую шмат хто меў у гэтай мансардзе. Неабходнасць гэтая была не надуманай, бо яна была зусім без грошай, але і не надта пільнай, бо дах над галавой яна мела. Але другарадная праблема, калі яна ваша, важнейшая за самую надзённую іншага, хіба не?
«Справа не ў гэтым, — сказала яна сама сабе, каб набрацца смеласці. — Трэба разнесці пошту».
Яна абмацала сваё калена. Яе няўдалы мужык-люстэрнік на сваёй праклятай рабоце, не было нікога, каб паслаць наверх. А з гэтым каленам!.. Акрамя Адрыена была яшчэ Эмілі, але яна спала, ці рабіла выгляд, у сваім ложку, раскінуўшыся на прасціне, разамлелая, паружавелая, разам са сваёй дачкой. Яна вярнулася позна, стамілася, яе нельга было будзіць, гэтае дзіця. Марта працягнула руку, узяла пачак лістоў, паклала яго на цырату і трохі разарвала абгортку. «Моцна цалую», заяўляла паштоўка з Корсікі да маладой асобы з трэцяга паверха. Яе маці павінна насцярожыцца, добра вядома, што можа хавацца за самымі нявіннымі словамі. Хіба Эмілі не дадумалася, каб абдурыць сваіх блізкіх і сваю маці, калі яна нешта адчула, каб яе хахаль з кнігарні пасылаў ёй праспекты, у якіх асобныя цэны былі закрэсленыя? «Ты і я, фармат..., вокладка са скуразамяняльніка ўсіх афарбовак, за шэсцьсот пяцьдзесят франкаў...» Трэба было разумець: «Чакаю цябе без дзесяці сем». Кніжны чарвяк, а хто, скажыце, пакінуў ёй Калет? Урэшце, яна магла аддаць перавагу гаспадару кнігарні, і Марта, гладзячы калена, між іншым падумала, што, нават застаўшыся з дзіцем, Эмілі запляміла сябе менш, выбраўшы прадаўца.
Марта паважыла ў руцэ два канверты і перавярнула трэці, каб паглядзець на штэмпель, адкуль яно адпраўлена. Для маленькіх людзей ведаць — значыць магчы, хіба не так? Потым яна рэзка адсунула пошту. Яе раптам ахапіў жах. Зусім страціла розум, рабіць такое! Як з гэтай мансардай: трэба будзе і махляваць, і кленчыць. Але раптам яна азірнулася. Мадам Паке, з сёмага, вяртаючыся на сваіх каўчукавых падэшвах з царквы Сэн-Нікэз, дзе яна давала напракат крэслы, праспявала за яе спіной:
— Мне нічога?
— Нічога, мадам, — буркнула Марта.
Нічога не было. Хаця Марта працавала ўсяго восьмы дзень, яна ўжо здагадалася, што для мадам Паке ніколі не будзе нічога важнага, толькі рэкламныя праспекты і квітанцыі, але ёй менавіта таму і хацелася б соваць свой нос у будку кансьержкі. Заставалася толькі глядзець на яе. Яна перасунула языком напалову сасмактаны ледзянец за шчаку і застыла, нерухомая, амаль нягнуткая, прыкмячаючы беспарадак, удыхаючы пахі таннага віна, кацінай мачы і кіслага малака. Уся яе жвавасць засяродзілася ў вачах і варухлівых ноздрах. Ад усмешкі яе губы, якія асцярожна расклеіліся, зрабіліся зусім тонкімі.