— Шэсцьдзесят шэсць франкаў. Сто грамаў філе, падумаць толькі! І яшчэ хочуць, каб я за так аддала сваю мансарду.
У адказ пачулася кароткае мяў. Згаладнелая кошка вылезла з-пад ложка і церлася аб яе лытку, рызыкуючы атрымаць выспятка. Ну вядома, гэтая вечная здыхля Шэрая. Марта збіралася адпіхнуць яе, але перадумала. Добрая кацідла! Падбародак пераходзіць у шыю, цыцкі ў сцёгны. Яна з цяжкасцю нагнулася, каб узяць Шэрую на рукі, і стала гладзіць яе па спіне. Слаўная кацяра. Яна займаецца сексам, можа, раз на тры месяцы, але з такім апетытам, з такой заўзятасцю, якія ўсю ноч бударажаць катоў. А як яна кідаецца на лёгкае, за тры ўкусы можа праглынуць цэлы фунт, а ўвесь наступны тыдзень супакойвае апетыт, аблізваючы вусы. Такая яе прырода! І спрытная, падла, нейкім цудам можа адчыняць дзверы.
І раптам кошка, выпушчаная з рук, мякка ўпала на чатыры лапы, а Марта, прыхапіўшы пошту, хуценька выскачыла з будкі і кінулася да лесвіцы. Наконт дзвярэй. Яна забылася ключ. Божа ж ты мой, ключ! Каштоўны ключ ад мансарды там. Здурэць можна, такая неасцярожнасць! Хто заўгодна можа авалодаць ім і ўсяліцца як скватэр*, пазбавіўшы яе, Марту, заслужанага барышу. Напрыклад, Мало, хаця няшчасным звычайна бракуе смеласці. Або кліент Паке, які, магчыма, быў той самы, што і ў сястры Марыі з Сэнт-Фас. Святы фарс, так будзе правільней! У гэтых людзей заграбушчыя рукі і поўны рот належных падстаў, каб прыладкаваць сваіх. Потым паспрабуй іх выселіць. Заўсёды знойдзецца закон, які абараняе іх інтарэсы, і спагадлівыя душы, якія звыклі займацца дабрачыннасцю за ваш кошт і могуць усчаць скандал, варта вам наважыцца паказаць хоць самую малую незадаволенасць.
* Скватэр (англ. squatter) — асоба, якая самавольна заняла незаселенае жыллё.
І Марта караскалася ўгору, дыхаючы, як кавальскі мех. Клятая лесвіца! Калі ногі ўжо не гнуцца, няма чаго працаваць кансьержкай. Лепш за ўсё было б прадаваць вустрыц на тэрасе якога-небудзь кафэ ў Бэльвілі. Марта іх вельмі любіла і магла адным махам загарнуць вам цэлы тузін, тут ёй не было роўных. Праўда, зімой холадна, гэта адзін з агументаў Адрыена, які крывадушна казаў: «Ты занадта мярзлячая, — і дадаваў: — Да таго ж на гэта трэба грошы, а ў цябе няма ніводнага су», як быццам крэдыт існаваў для сабак, а не для людзей. Вечна бурчыць, вечна баіцца зрабіць ёй прыемнае і нават не прызнаецца, што баіцца падатку, які трэба плаціць за права гандляваць, і белага віна, якое б ёй перападала. Жахлівая лесвіца. Трэба абавязкова мець кагосьці, каб пасылаць з даручэннямі наверх, калі Эмілі і далей упарта не будзе рабіць розніцы паміж ноччу і днём. У кожным лесвічным пралёце было па дзевятнаццаць прыступак, і Марта адлічвала іх па адной, трымаючыся за парэнчы, якія хадзілі хадуном. На трэцім яна была ўжо ўся мокрая. Паміж чацвёртым і пятым яна была вымушана перадыхнуць і прымасцілася краечкам сцягна на шэсцьдзесят шостай прыступцы, занадта вузкай, каб памясціць астатняе. Але нейкі нязвыклы шум прымусіў яе ўскочыць. Над ёй, у мансардзе, нехта тупаў. У яе мансардзе. Яна голасна сказала: «Вось і добра, будзеш ведаць!» І на секунду здзівілася, што падумала пра пакаранне не так за сваю неасцярожнасць, як за свае падлікі. Але гэтае прасвятленне ўжо прайшло. Яна ўспомніла, што ёй вельмі патрэбны грошы, і адчула абурэнне, якое надало ёй сілы. Яна стралой узляцела на самы верх і, як слон, прагрукала па калідоры, аж калаціліся тонкія сцены, нават не звярнуўшы ўвагі на маленькую Мало, якая прашлёпала з эмаліраваным збанам да крана, і на мадам Паке. Мадам Паке пакідала дзверы прачыненымі, каб лепей чуць, і праз шчыліну быў відаць яе плоскі профіль, яна была засяроджаная на прыгатаванні соўсу, капаючы з двух графінчыкаў, што служылі ёй за маслёнкі. У адзіным парыве Марта дабегла да самага парога мансарды і застыла, не могучы зрушыць з месца ад задышкі і разгубленасці. Мадам Сюрмюля, важная і ўпэўненая ў сваіх правах, у бездакорна белай блузцы, ужо распараджалася ў памяшканні. Яна, нават не павярнуўшы галавы, незадаволена сказала: