У дзядка расшырыліся вочы, ён не адразу адважыўся перакласці яе словы. Але афіцэр зірнуў на фольксдойча так, што той зразумеў: загадвае перакладаць дакладна. Афіцэру, мабыць, здалося, што маладая руская сказала нешта абразлівае для вялікай Германіі ці фюрэра. Дзядок пераклаў — і афіцэр весела засмяяўся. Потым сказаў нешта салдатам. I тады той, што еў радыску, згроб і радыску, і цыбулю, а той, што ляпаў па шчацэ, — кветкі.
«Ну, гады, зладзюганы, грабіцелі!» — падумала Вольга, але наважылася змаўчаць, бо суцешылася тым, што хоць яны і рабаўнікі, але не такія страшныя, як людзі гаварылі пра іх у першыя дні вайны. Жыць можна.
Ды афіцэр, не спяшаючыся, дастаў кашалёк і даў ёй паперку — чужыя грошы.
Дзядок быццам на неба ўзнёсся, здаецца, ажно німб заззяў вакол яго галавы.
— Пан афіцэр шчодра заплаціў пані, — сказаў ён. — Пані павінна падзякаваць.
— Дзякуй, — коратка сказала Вольга. Гэтае «дзякуй» стары пераклаў, можа, дваццаццю словамі, лісліва заглядваючы афіцэру ў вочы.
Калі гітлераўцы пайшлі, ён сказаў з захапленнем:
— Во яны, немцы! Культура!
«У чым жа гэтая культура? — падумала Вольга. — Пайшоў ты, старая падла!» Але сцёбнуць моцным словам гэтага смаўжа, як сцёбала такіх раней, пабаялася.
Па дарозе дадому паперка ў дзесяць акупацыйных марак — зусім мізэрная плата, як яна даведалася пасля, — пякла далоню, за пазуху, куды заўсёды хавала грошы, яе не паклала, гэта было б як дотык лапы чужога салдата да яе грудзей. Хацела нават кінуць яе. Але, выхаваная на ашчаднасці, стрымалася: цяпер гэта грошы, іх трэба ведаць, да іх трэба прывыкаць. Аднак увесь той дзень на душы было пагана ад гэтай першай сустрэчы з акупантамі, ад свайго, здавалася б, удалага гандлю, быццам прадала не цыбулю, а сумленне. Не пакідала пачуццё, што нечаму ці некаму здрадзіла, але пэўна вызначыць гэтае пачуццё не ўмела. Таму злавалася. Ад злосці яна заўсёды, з малых год, рабілася адчайная. Прыгадала словы дзядка, што можна пажывіцца ў апусцелых кватэрах, і не столькі, магчыма, ад сквапнасці, колькі ад незразумелага пратэсту вырашыла рызыкнуць яшчэ раз.
Першую вылазку зрабіла ў дом, дзе жылі афіцэры штаба акругі, разважыўшы, што сем’і ваенных, напэўна ж, усе ўцяклі. У доме, відаць было, пагаспадарылі да яе, але і яна яшчэ навыцягвала з шуфляд нямала пасцельнай бялізны, дзіцячага адзення, відэльцаў, лыжак — нічым не грэбавала.
Калі выйшла з кватэры на трэцім паверсе, сустрэлася на лесвіцы з немцамі: чацвёра немаладых ужо тылавікоў, мабыць, кватар’еры, заглядвалі ў кватэры, спрачаліся паміж сабой. У Вольгі памлелі ногі. Во ўліпла, дык уліпла, з першага разу, каб ён спрах, той дзед, што падбухторыў. Прыгадала словы Лены Бароўскай: за марадзёрсгва ва ўсіх арміях расстрэльваюць. А што ім? Шлёпнуць тут жа — і ўсё, хто іх асудзіць. ніхто нават не будзе ведаць, дзе яна загінула. I ніхто не пашкадуе — сама палезла. Праўда, пашпарт яна ўзяла з сабой, на ўсякі выпадак, доўга думала, браць ці не браць савецкі пашпарт, разважыла, што мець дакумент. які сведчыць, што яна мінчанка, не зашкодзіць. Стаяла, баялася паварушыцца, чакала, калі немцы дойдуць да яе. Падрыхтавала пашпарт. Сябе не шкадавала, пра сябе думала бязлітасна: так табе, дурной, і трэба! Свету шкадавала. Куды яе дзенуць? Казімір добры, не пакіне. Але няшчасная сірата, якой прыйдзецца жыць у Анюты, у іх нявесткі: непрыязнасць да яе засталася ў спадчыну ад маці.
Немцы падняліся, адзін нешта спытаў у яе па-нямецку. Яна залыпала вачамі, заківала галавой. Немцы засмяяліся і, абмінуўшы яе, пайшлі ў кватэру, з якой яна толью выйшла. Нават не паглядзелі, што ў яе ў клунку, напэўна, падумалі, што яна тутэйшая жыхарка і высяляецца, а гэта ім і трэба — ачысціць дом ад жыхароў. Як бы там ні было, але ад сустрэчы такой, ад беспакаранасці Вольга вельмі асмялела і пасля два дні шнырыла па дамах з сапраўды-такі марадзёрскай нахабнасцю. Цягнула ўсё, што трапляла пад руку. Вісеў загад здаць прыёмнікі, а яна ажно з Рэвалюцьійнай вуліцы, бадай праз увесь горад, прынесла загорнуты ў прасціну прыёмнік. З такімі ж, як сама, рызыкантамі аблазіла разбамблёныя дамы. У адным двары бомба перакінула машыну, у кабіне застаўся забіты шафёр. Яны і машыну гэтую «давялі да ладу», бо знайшлі ў кузаве савецкія грошы і паштовыя маркі. Ад цела ўжо нядобра патыхала, у такую спёку нядоўга, але Вольга ўгледзела на ім новенькую кабуру і тайком ад сваіх хаўруснікаў — «чысцільшчыкаў», так адзін з іх называў сам сябе, — адрэзала кабуру і схавала ў клунак — загарнула ў пак сукна. Разумела, што калі немцы агледзяць яе набытак, а ўжо здаралася, што аглядалі, і знойдуць пісталет — мала ёй не будзе. Але ўтрымацца ад спакусы не магла. Магчыма, не столькі пісталет яе вабіў, колькі жоўценькая кабура, дачка гарбара ведала цану добрай скуры. А можа, жыло ў ёй нешта школьнае, хлапечае — чаму не ўзяць такую цацку? Ніводзін камароўскі хлопец не прайшоў бы міма, а ў яе заўсёды была хлапецкая зухаватасць. Ці падсвядома нараджалася нешта больш сур’ёзнае: а раптам у той невядомасці, што чакае наперадзе, спатрэбіцца і пісталет?