– Чула, – нявесела адказала Галіна.
– Знойдзецца там у нас што, каб аздобіць гэтую маўклівую прыгажуньку? – Аркадзь, ужо зноў усміхаючыся, прысеў перад Нэлай.
– Ды знойдзем, – адказала Галіна.
– Т-э-эк! Чула, маўчуня, будзе табе пасаг. А цяпер хадзі – я цябе пасаджу ў трактар, будзеш там сядзець, а то ногі тут наколеш вельмі, там, далей, бадзякоў многа. А мы з тваім брацікам хуценька сена будзем грузіць.
Аркадзь падхапіў яе на рукі, занёс у кабіну трактара.
– Толькі нічога не чапай, добра?
Нэла кіўнула, уціснулася камячком у сядзенне.
– Ну, маці, цяпер трымайся! – Аркадзь хапіўся за вілы.
Закідвалі сена ўдвух, Галіна паспявала ўкладваць. Потым Аркадзь пераганяў трактар, хапаўся за граблі – заграбаў палоску ў валкі, і ўсё – подбегам, подбегам. Сяргей ссоўваў валок у кучу, каб добра пачапіць на вілы, подбегам нёс да прычэпа.
– Гэ, маці, управімся! – гукаў весела Аркадзь, кідаючы на прычэп сена. – З такім памочнікам тры рэйсы зробім!
Яны напоўнілі прычэп хутка, як было кідаць.
Галіна засталася – складаць копы, пакінулі і Нэлу, а самі паехалі.
Галіна адшукала ў валку свой вузельчык – брала з сабой полудзень, ды так во і не прысела. І цяпер вырашыла, што можна хоць крыху адпачыць. Разаслала хусцінку, стала развязваць вузельчык.
– Паядзім з табой, Нэла...
…І разгрузілі прычэп хутка, і сена ўнеслі ў хлеў, і зноў паімчалі на луг. Закідвалі сена з коп, а дакладней – з вялікіх куч, не спяшаючыся, хоць сонца ўжо, бліснуўшы апошні раз праз шчыліну ў аблоках, схавалася за лесам.
– Управімся тут, управімся і дома. Святло ўключым, будзе ўсё відаць, – прыгаворваў Аркадзь. – Ці ты мо на танцы ў клуб пойдзеш? – падміргнуў Сяргею.
– Не, не хаджу я на танцы, – адказаў сур’ёзна Сяргей.
– Што, не падабаюцца табе нашы дзяўчаты? – не адставаў Аркадзь.
– Я на іх не гляджу.
– Ну, то справа асабістая, – заключыў Аркадзь, бачачы, што Сяргей не хоча размаўляць жартаўліва.
Вярталіся ў вёску ўжо прыцемкамі.
Сяргей скінуў сена з прычэпа, скочыў долу. Разам з Аркадзем яны заганялі вілы глыбока ў сена, разам прыўздымалі і потым цягнулі ў хлеў вялізную кучу – аднаму ні за што не падняць і за чатыры разы.
Галіна спяшалася туды-сюды па двары: вішчалі парсюкі, стаяла ў маўклівым, пакрыўджаным чаканні – калі яе падояць – карова.
Апошняя ахапка сена легла на месца. Сяргей падгроб акуратна надворак.
– Ну, дзякуй за дапамогу! – працягнуў Аркадзь руку.
І калі Сяргей трохі разгублена падаў сваю, адчуў, як моцна сціснуў яе Аркадзь.
– Вось гэта, я разумею, выручыў, як мужчына мужчыну. Ну, пойдзем у хату, перакусім, што там маці падрыхтавала.
– Не, не трэба, мы не галодныя. Я ж... для Нэлы там прасіў, – стаў адмаўляцца Сяргей.
– Ну, вось пакуль рукі памыем і пасядзім, і пасаг тваёй Нэле збярэцца. Ідзём, – Аркадзь па-сяброўску хлопнуў Сяргея па плечуку, падштурхнуў.
Халаднік у місках, яечня ў патэльні, тонкія скрылікі сала з ружовымі пражылкамі, кружкі сушанай паляндвіцы, малако і хлеб.
І калі цётка Галіна ўжо паспела? Чуваць было, як яна ў другім пакоі, нешта прымерваючы на Нэлу, казала:
– Так, гэта табе малое, а гэта якраз будзе... Во, добра. Цяпер калготы выберам...
Свежае малако Нэла піла, апрануўшы калготы і кофтачку. Да сябе яна прыціскала невялікі вузельчык – “свой пасаг”, як сказала цяпер і цётка Галя. Большы вузел цётка паклала на падлогу каля Сяргея.
– Тут паліто ёсць, трошкі велікаватае, праўда, куртачка, як дождж ці пахаладае, туфелькі, хоць падрапаныя, але цэлыя і сандалікі, каб босай не хадзіла.
Яна прысела за стол насупраць Сяргея, глянула з сумнай спагадай.
– П’е маці?
Сяргей уздрыгнуў. Ён і так адчуваў сябе ніякавата, не хацеў ён, каб нехта пытаўся ў яго пра маці, пра тое, што яны ядуць, дзе спяць, як праводзяць час. Але ў голасе цёткі было куды больш спагады і спачування, чым цікавасці. І хоць Сяргей не хацеў, каб яго шкадавалі, але вось цяпер, пасля работы, за сталом на ўтульнай, але чужой кухні, усведамляючы, што праз колькі хвілін яму вяртацца ў свой будан, а не класціся ў ложак, ён адчуў, што і ён, і Нэла пазбаўлены вельмі многага, і гэта многае варта шкадавання. І яшчэ ён адчуваў, што цётка Галя пытаецца не проста так. Здавалася, што з тых многіх вяскоўцаў, якія сустракаліся з Сяргеем і Нэлай, яна нейкім чынам ім бліжэй за ўсіх.
– Мы іх амаль не бачым. Ноччу гэтай шумелі.
– А дзе ж вы былі? – здзівіўся Аркадзь.
– Мы будан у садку зрабілі. Там і спім...
– Т-э-эк, – Аркадзь пакруціў галавой, палез па цыгарэты.
– Сябравалі мы з тваёй маці, – загаварыла цётка. – Ой, якімі сяброўкамі былі. І ў бацьку твайго, было, удваіх закахаліся, яшчэ дзесяцікласнікамі. Вой, маці твая прыгажуняй была, ну, а я... Мне вось гэта золата дасталася, – яна кіўнула на мужа.
– Чаму... Чаму мая маці п’е? – глуха запытаўся Сяргей.
Цётка Галя ўздыхнула.
– Каб ведалі адказ, то і п’яніц не было б. Як твой бацька загінуў, пачала яна выпіваць. Як пахавала твайго бацьку, цябе пакінула ў бабы, сама сышла на тыдзень. Думалі, ужо рукі на сябе дзе налажыла. У райцэнтры яе знайшлі. П’яную, малако ў грудзях перагарэла, захварэла. Тыдзень у бальніцы была... А прыйшла... Напачатку на тыдзень яе цвярозасці хапала, добра – баба, свякруха жывая была. Ды яна праз год памерла... А апошнія гады тры – няма прасвету.
– Навалач тую гнаць трэба было ёй! – ускрыкнуў Аркадзь.
– Цяпер ужо позна нешта казаць, – ціха прамовіла цётка.
– Ага, позна, – узвіўся раптам з-за стала Аркадзь, падбег да прыпечка, залапаў па паліцы, па сцяне. – Дзе тут запалкі?
Знайшоў запалкі, закурыў, зацягнуўся раз і другі.
– Позна і позна... То таго ідала позна ратаваць, а іх во? – ён нервова кіўнуў на Сяргея і Нэлу. – Позна? Гэта пры жывой маці і... – раптам стукнуў сябе ў грудзі, – і пры суседзях такіх харошых ідзе хлопец зарабляць адзёжкі для малой!
– Не крычы! – нервова адазвалася цётка. – Дзяцей напужаеш.
– Не бойся, Нэла ж дзядзьку не баіцца, праўда? –падміргнуў Аркадзь Нэле, а тая і праўда назірала за ўсім і слухала без страху на тварыку.
– От ты сяброўкай Зоі была, – зноў павысіў голас Аркадзь, стаў казаць з абвінавачваннем: – А ты сама не магла здагадацца, што трэба гэтаму дзіцяці? Не ведала, што Зойка...
– Мы пойдзем, – Сяргей узняўся з-за стала. – Не трэба з-за нас сварыцца. Я не маленькі. Мы галадаць не будзем. Нэла! – ён працягнуў руку.
– Чакай, чакай, – не мог астыць Аркадзь. – Ты хлопец разумны, але ж ты тут да восені. А далей, далей што?
– Я тут застануся. Працаваць пайду...
– Вучыцца табе трэба, заканчваць школу...
– Не трэба мне вучыцца. Я ўсё роўна... Мне навука не ідзе...
Сяргей падняў вузел, узяў Нэлу за руку.
– Дзякуй.
– І табе дзякуй, – Аркадзь падаў руку на развітанне, і Сяргей на гэты раз смела паціснуў шырокую далонь мужчыны.
– Значыць, пакуль мае вырастуць, я на цябе магу разлічваць у выпадку чаго, так? – прыжмурыўся хітравата Аркадзь.
– Разлічвайце, – кіўнуў Сяргей, і яны з Нэлай выйшлі з хаты.
Жонка Аркадзя з хвіліну маўчала, потым нерашуча сказала:
– А як скажуць, што ты хлопца за парабка трымаеш?
– А пайшлі яны ўсе!.. – Аркадзь раптам злосна, гучна мацюкнуўся. – Хлопца пабачаць! А меншую хто-небудзь бачыць? Ты бачыш?
Частка 10
Рыхтаваліся доўга, ажно два дні. У першы дзень майстравалі рагаткі. Эдзік прывёз з сабой у вёску здабыты недзе гумавы медыцынскі бінт. Во гэта рэч! Гэта не чорная гума з веласіпедных камер. Палоскі з гэтага бінту можна расцягваць на ўсю руку, а б’е рагатка – ні з чым не параўнаць. А трапнасць якая! Двух вераб’ёў Віцька збіў чатырма каменьчыкамі, а Эдзік злаўчыўся ластаўку на ляту падстрэліць. Не забіў, тая яшчэ жыла, пасадзілі яе на плот – няхай ачухваецца, бо ластаўка ўсё ж.
На другі дзень збіралі каменьчыкі. За вёскай будавалі дарогу, жвіру навезлі. У тым жвіры і корпаліся паўдня, пакуль не набілі кішэні “кулямі” – велічынёй з буйны арэх на ляшчыне каменьчыкамі.