– Ну, хлопцы, узяўся за гуж – не кажы, што не дуж, – падбадзёрыў дзед прыціхлых сяброў. – Усё ў нас атрымаецца. Галоўнае – ісці да канца…
Частка 23
Ранак быў празрыста-блакітным: ад высокага чыстага неба, ад бліскучай роснай травы, ад яшчэ не асляпляльнага сонечнага святла.
Забразгацела вядро аб студню. Сяргей выглянуў – маці набірала ваду. А з коміна хаты ішоў густы белы дым. І… пахла скваркамі. І блінамі.
Было яшчэ каля шасці гадзін. З коміна хаты дзеда Васіля таксама ішоў лёгкі дымок – і баба Адарка нешта гатавала.
Сяргей памыўся, стаў раскладваць агонь – няблага і кавы папіць – учора Жэнька крадком пакінула на стале невялікую бляшанку. Смачная кава, добра яе папіць вось такой раніцай: калі ціха-ціха зусім, яшчэ ніколькі не горача, дыхаецца на поўныя грудзі, і неба светлае, і дым з коміна пахне смачна… Дзякуй Жэньцы, хоць неяк і няёмка…
Сяргей піў каву без нічога – проста піў маленькімі глыткамі цёмны гарачы напой, гледзячы ў нікуды і адразу на ўсё. Вось у такія моманты прыходзіць перакананне, што ты ідзеш правільна, што ўсё ўрэшце будзе добра…
Нэла высунулася з будана, разлахмачаная, салодка пазяхнула, перацепнула плячыма.
– Выспалася?
Нэла кіўнула і падышла да Сяргея, прыціснулася.
– Бач, яны ўжо не спяць, а я будзіць іх іду!
Сяргей не чакаў пачуць голас, таму лёгка ўздрыгнуў.
У сад зайшла маці.
– Ну, і добра, што прачнуліся. Я вам снеданне згатавала.
Маці запнулася, нешта прыкідваючы, потым сказала:
– То я вам сюды прынясу, у хаце не прыбрала яшчэ…
Хутка яна вярнулася, несучы ў руках дзве глыбокія алюмініевыя міскі. У адной былі печаныя аладкі з белай мукі, у другой – яешня і скваркі.
– От, відэльцы не ўзяла, – павярнулася яна зноў да надворка.
– Не трэба, у нас ёсць, – спыніў яе Сяргей. – Сядай вось. Нэла, бяжы па сваё малако, вунь баба ў садзе цябе чакае.
Нэла пабегла ў сад дзеда Васіля, скачучы высока цераз траву, збіваючы ранішнюю расу і пакідаючы цёмна-зялёныя сляды на бліскучым лузе. Там яе сапраўды чакала баба Адарка са слоікам.
Снедалі моўчкі.
Не ведаў Сяргей, што казаць, калі сядзіць сям’я за адным сталом. Не сядзеў ён так вельмі даўно.
– Дык на колькі ж вы дзён у балота? – спытала маці.
– На тыдзень, як усё добра будзе. Рыбы хачу многа налавіць. Купіць з адзення трэба што, адны штаны засталіся.
– Ага, трэба табе і штаны, – згадзілася маці. – Нэлу з сабой забярэш?
– Забяру. Няхай са мной будзе.
– Нэла, а можа са мной застанешся? Камары ў балоце пакусаюць, авадні джаляць… – стала казаць маці да дачкі.
Нэла адставіла ўбок кубак з недапітым малаком, пакруціла галавой і, сутаргава крывячы роцік, выціснула:
– Не-е-э-э!
Маці змянілася тварам. Сяргей паглядзеў на яе і сказаў:
– Мы пакрысе размаўляць Нэлу вучым. Баба Адарка казала, што ўсё ад перапуду, будзе Нэла ў спакоі, ніхто пужаць яе не будзе – навучыцца зноў гаварыць.
– Дык а на балоце ж напужаць што можа, – разгублена запярэчыла маці.
– Вы п’яныя для яе самы вялікі страх, – вырвалася ў Сяргея, але маці не пакрыўдзілася, наадварот, быццам чакала нечага падобнага, каб загаварыць на гэту тэму:
– Дык… учора старшыня да мяне падыходзіў. Казаў, што калгас грошай дасць, а я каб на кадзіроўку ехала. Ехаць, а? Грошы вялікія, іх вяртаць трэба. Можа, я так не буду піць і ўсё?
– Едзь, – упэўнена адказаў Сяргей. – Грошай у нас яшчэ мільёны незаробленых. Колькі заробім – ад нас залежыць. Раней піць кінеш – раней і заробім.
– Дык тыдзень не піць трэба да гэтага…
– Вось і не пі. Пакуль з балота не вернемся – не пі.
– Ага, я не буду, – не тое што абяцала маці, яна больш угаворвала сама сябе, пераконвала, што справіцца, вытрымае…
А палове восьмай усе сабраліся ля хаты дзеда Васіля. І сам ён – чыста паголены, падстрыжаны – гэта ўчора быў у вясковага цырульніка, потым у лазні. Усе рэчы сабраныя былі ў адной кучы – цэлая гара назбіралася. Ты глядзі, як многа трэба чалавеку, каб усяго адзін нейкі тыдзень пабыць без сваёй хаты.
Сядзелі на лавачцы, чакалі.
Падышла пажылая жанчына, прыпынілася. Яе пазналі – былы дырэктар школы, Ганна Дзмітрыеўна.
– Дзень добры вам!
– Добры дзень!
– І табе, Дзмітрыеўна, добры! – паказаў рукой на месца побач з сабой дзед Васіль. – Сядай, адпачні, калі ісці далёка.
– Ды я ўжо прыйшла. Вось вам на дарогу напякла піражкоў, – жанчына стала даставаць са свайго пакета скруткі. – Гэта з яблыкамі, гэта з курацінай, бач, прапякліся добра… Ешце на здароўе…
Жанчына раптам усхліпнула, з вачэй сарваліся слёзы, яна хутка выцерла іх ражком хусткі.
– Вы ж там, дзетачкі, пастарайцеся, адшукайце магілу. Не змагу я спакойна далей жыць, калі на магіле бацькі не пабуду. Хоць бы калі на Вялікдзень яечка яму чырвонае пакласці… Як там будзе – не ведаю, мо перазахаваюць, мо не. То як адшукаеце, вы мне скажыце. Я вас папрашу, каб мяне потым на плыце на той востраў завезлі. Хоць надта я баюся, ды здужаю…
– Ну, Дзмітрыеўна, не хвалюйся, – супакоіў яе дзед Васіль. – Павінны мы знайсці...
А да дома дзеда сталі падыходзіць вяскоўцы – больш пажылыя жанкі, дзеці, падлеткі. Многія віталіся, станавіліся побач. Прыйшлі пяцёра дзесяцікласнікаў разам з настаўнікам фізкультуры.
– Ну, дзе ваша дабро? Гэта ўсяго? Дапаможам…
Жэнька крыху разгубілася – ну хіба ж яна чакала, што гэтулькіх людзей зацікавіць іх ад’езд? І неяк няёмка цяпер рабіць здымкі пагрузкі… А так хацелася – каб кожны іх крок сфатаграфаваць.
Адзін за другім пад’ехалі два аўтамабілі – старшыня Мікалай Рыгоравіч і Іван Кузьміч – “Бабер”. А з “Бабром” – маці Жэнькі і Віцькі.
Без колькі хвілін восем цэлы натоўп сабраўся ля хаты. Хлопцы адчувалі сябе вельмі няўтульна – ніяк не чакалі, што такія “праводзіны” ім вяскоўцы арганізуюць. Паглядвалі ў бок вуліцы, адкуль павінен быў пад’ехаць трактар бацькі Віталя. Але замест трактара на вуліцы паказалася вялікая серабрыстая машына. Амаль бясшумна яна пад’ехала да групы ля хаты, спынілася.
У аўтамабілі сядзелі чацвёра: малады чалавек за рулём, пажылы мужчына інтэлігентнага выгляду, хударлявы, з сівой невялікай барадой, на заднім сядзенні – жанчына прыблізна яго ж гадоў і дзяўчына гадоў васемнаццаці.
Мужчына павольна вылез з аўтамабіля, малады чалавек таксама. Пакуль маладзейшы адчыняў заднія дзверы, каб выйшлі жанчыны, мужчына падышоў да людзей і нечакана схіліў галаву ў паклоне.
– Дзень добры вам, землякі дарагія! Выбачайце свайго сына, што за гэтулькі гадоў наведваю вас. Не пазналі, Васіль Яўменавіч?
Дзед Васіль узняўся насустрач мужчыне, прыгледзеўся.
– Пятро? Пятро Міклуш? – усхвалявана перапытаў дзед.
– Я, Васіль… – усхліпнуў нечакана мужчына.
Яны паціснулі адзін другому рукі, потым моцна абняліся.
Сярод натоўпу загучалі прыглушаныя галасы:
– Гэта ж Міклушаў самы меншы… Бачыш, яго аплаквалі, а адзін ён і выжыў…
– Каторага ў Нямеччыну вывезлі?
– Ага, ён гэта. Дваццаць год таму прыязджаў, помнік на магіле сваім паставіў. А больш і не было…
– Дык жа ў Англіі жыве…
Дзед падвёў мужчыну да лаўкі, насустрач падняліся Зарэмба, Баброў і маці Жэнькі.
– Вось, сябар майго дзяцінства, Пятро Міклуш. На два гады за мяне маладзейшы. Хаты нашы амаль побач стаялі. Яго бацька і мая маці – стрыечныя былі… Я ад той аблавы схаваўся, праз тыдзень у атрадзе быў, а Пятро вось не змог схавацца – яго тады разам з іншымі падлеткамі загналі ў кузавы аўтамабіляў і павезлі… У Германію. 24 чалавекі тады вывезлі. 16 вярнулася.
– Нашых чацвярых з вёскі вызвалялі амерыканцы. А на заводзе тым многа рускіх працавала. Доўга ўгаворвалі не вяртацца. А потым прыйшоў адзін рускі афіцэр (ці то правакацыя была?) і сказаў, што ўсё роўна чакае нас яшчэ па 10 год лагераў – як здраднікаў, што на ворага працавалі, калі вернемся… І згадзілася многа не вяртацца, – успамінаў Пятро Міклуш.