— Во былі б табе парабкі! — пацвяліўся Нямкевіч.— Але ты ўсё роўна наракаў бы, што i мы больш з'елі, чым зрабілі...
«А табе пра ўсё баліць...— незалюбіў Гарбацэвіч.— Дай са свайго, даплаці, калі шкадуеш маіх наймітаў...»
— Хітрыя ж гэтыя найміты, Ясь,— міралюбна прамовіў уголас.— Рабіць стараюцца мала, a ўзяць хочуць многа.
Як добра ўціснулі сена i завязалі вяроўку, Янка пачаў аграбаць з усіх бакоў сена зверху ўніз граблямі, бацька стаў на калені i, падпоўзваючы, узяўся абшморгваць рукамі сена з самага нізу, каб не чаплялася за кусты i не гублялася па дарозе. Гарбацэвіч пайшоў запрагаць коней.
Паспакайнеў. Суседава помач крыху ўлагодзіла яго.
«А можа, Ясь будзе i добры сват,— паразважаў,— i ён сам, i сыны па-сваяцку ўжо, калі трэба будзе, памогуць па гаспадарцы i платы вялікай браць не будуць. Пакрыўдзіў мяне бог, як ні кажы. I бацька, i дзеці... Надта сын... Хіба гэта сын, бацькава апірышча? Хіба гэта гаспадар? Трэба яму шукаць здаровую, разумную жонку, каб кіравала... Баліць сэрца: божа мой, божа, думает не пра сваё дзіця, а пра чужога чалавека як пра гаспадара... Ды што зробіш? Колькі нi плач, плачам нічога не паможаш. Трэба самому пра ўсё думаць. I пра гаспадарку, i пра род... Чужая, моцная кроў, можа, змяшаецца з нашаю ды паверне на сваё. Можа, хоць унукі дужыя, спрытныя пойдуць».
Пакуль думаў, запрагаў коней, Нямкевіч абкруціў вяроўкаю сена, ускінуў абчасаныя i абшморганыя астаткі наверх, а хлопцы падабралі ды занеслі на агонь i яго стажарышчы.
Цмокнуў на свайго гнядога каня. Той натужыўся, але нават не скрануў прымёрзлыя да снегу сані. Нямкевічы падапхнулі — пайшоў. Падагнаў да Янкавых саней. I калі вяртаўся трушком назад, бачыў: турзае кабылу за лейцы, цмокае сын. Сівая гэтаксама не магла зварушыць сані. I як ні памагалі ёй, усё роўна не здолела валачы такі цяжар: пачала праломваць шарпак і, відаць, тонкі асенні лёд i правальвацца, выносіць на паверхню, на белы снег, камякі чорнай гразі. Тут, дзе яны касілі, месца было зусім нізкае i мокрае.
Сівая лапатала, выцягвалася, аж трашчалі хамут i дуга, западала штораз глыбей у балота, выскоквала, кідалася ў бакі i нарэшце, праваліўшыся ледзь не па жывот, стала як укапаная. Азірнулася i, здаецца, разумна, па-чалавечаму зірнула з віною. На яго гэтаксама — ён якраз падбягаў.
Зноў раптоўная злосць хлынула да яго. На сына. Як i раней. Ён часамі аж сам здзіўляўся, саромеўся, што можа мець такую лютасць да сына. Нашмат большую, чым да жонкі i дачкі.
— Ах ты, няўдаліца! — не закрычаў, a заенчыў ён. Пырснуў слінаю.— Увагнаў кабылу ў балота! — замахнуўся на Віцю кулаком, але той кінуў лейцы долу i адскочыўся. A ў яго ад раптоўнага гневу аж пацямнела ў вачах ды забалела галава. Надта ў скронях i на патыліцы.— Каб ты сам скрозь зямлю праваліўся!
— Ён жа не вінаватьг, Пётрык,— ціха прамовіў Нямкевіч.— Сані цяжкія, кабыла важная — вот i абламала лёд. Які ён там. З палец. Ты праскочыў, а ён...— падышоў, агледзеў Сівую, што стаяла ў балоце i цяжка дыхала.— I нічога не будзе. Не выцягне. Толькі падарвём яе. Давай, Петрык, выпрагай. Самі выцягнем. Няхай ёй будзе брыдка перад намі.
Разам i выпраглі. Гнеў адпаў, але галава забалела мацней. Аслабла, здаецца, абмякла сэрца.
«Усё, капцы ўжо мне,— падумаў Гарбацэвіч, шкадуючы сябе i баючыся блізкай смерці.— Падарваўся...»
— Бяры, сын, за аглоблі,— Нямкевіч, здаецца, заўважыў, што ў яго трасуцца рукі. Але нічога на гэта не сказаў.
Янка пайшоў да аглабель. У дзірках, што прабіла кабыла, падымалася наверх чорная тлустая вада. Адбіваючыся, блішчэла на ёй няяркае сонца. Запахла гнілою цінаю.
Янка падняў аглоблі, натужыўся; яны ўсе падаліся за сані, упёрліся. Хто рукамі, хто плечуком.
Сані зварушыліся. А пасля закаўзалі па снезе. Калі вымчаліся на горку, Нямкевіч адхіліўся — сані амаль адразу ж сталі. Значыць, пхнуў ix ён, лічы, адзін.
«Старэйшы за мяне,— здзівіўся Гарбацэвіч ужо без злосці,— a які яшчэ дужы! Вот род дык род! Як зубры ўсе! Алесь слабейшы, праўда, удаўся, дык разумны затое... Ніхто богам не пакрыўджаны... Адна Кастуся, можа, толькі...»
— Ну дзякую, Ясь, Янка,— павярнуўся да суседзяў, схіліўся ў паклоне.— Не ведаю, што мы без вас рабілі б? Сарвалі б, мусіць, Сівую...
— Ды няма за што,— адказаў Нямкевіч.— Мы ж суседзі. Грэх адзін аднаму не памагчы... Ну, ды што гавэнды разводзіць? Запрагай кабылу ды паехалі. Дарога далёкая, цяпер ужо не разгонішся, дый дай бог, каб да суцемак дадому дацягнуліся...
— На вялікдзень ужо на чарку паклічу...— выпаліў у шчырасці Гарбацэвіч i тут жа асёкся. Сам адчуў: паспяшаўся выяўляць сваю душэўнасць. Можа, i не выпадзе пачаставаць, можа, i гарэлкі не будзе. Можа...