У яго аж забалела сэрца: хутка ён убачыць зусім іншы краявід — не даўнія i вабныя архітэктурныя ансамблі, вуліцы, скверы, а суровыя мураваныя сцены ды закрачаныя вокны.
Самотна перайшоў выбрукаваную Саборную плошчу i падаўся да Захараўскай вуліцы, зноў безудзельна пазіраючы на шматлікія спакуслівыя вывескі на Губернатарскай, што заклікалі зайсці то ў «Фруктовую торговлю», у «Меховую», то ў «Табачный магазинъ А. Рудермана, то да «Мышалова», які мог прадаць капялюш, адным словам, горад жыў сваім жыццём, не зважаючы ні на нішто, нехта хацеў штосьці купіць, нехта хацеў штосьці збыць.
На скрыжаванні Алесь запыніўся, з хвіліну павагаўшыся: куды далей ісці? Можа, зайсці ў блізкі «Электро-театръ «Эденъ», паглядзець кіно, крыху развесяліцца? Ды не, не вабіць пазіраць на чалавечкаў, якія то бегаюць безупынку, то хітруюць, абманваюць, крадуць, распуснічаюць, лупцуюць адзін аднаго i ўсё гэта вытвараюць над шалёна-вясёлую музыку. Да кіно ён быў абыякавы, нават больш — лічыў, што яно адцягвае ад сур'ёзнага мастацтва, небяспечнае сваімі пацешкамі-хохмачкамі, здзіўляўся i нават баяўся той цягі, якую мела да яго гарадская моладзь.
Захаваўшы i цяпер сваю непрыязнь да кіно, падаўся па Захараўскай вуліцы да кнігарні, куды заўсёды заходзіў i з ахвотаю, i са святам у душы, як у госці да самага разумнага i добрага сябра. Тым больш у гэтай кнігарні заўсёды былі i старыя рэдкія кнігі.
Яшчэ з парога абмацаў вачыма высокія стэлажы з кнігамі, старога рыжага прадаўца, рэдкіх пакупнікоў. У куце, дзе звычайна стаялі самыя даўнія кнігі, згледзеў знаёмую постаць — невысокага, у паношаным касцюмчыку мужчыну.
Алесь падышоў, узяў ззаду таго за локці.
— Грамадзянін! — строга прамовіў.— Вы арыштаваны!
Сямён Васілевіч уздрыгануў, азірнуўся.
— А! Ты! — неяк квола, нярадасна ўсміхнуўся. У яго вачах быў застаялы смутак.— Чаго ты тут?
— А ты?
— Доўгая гісторыя...— Сямён загарнуў кнігу, паставіў яе ў выемку сярод тоўстых старадаўніх кніг. Яны адышліся ад стэлажа, да блізкага акна. За шыбінаю яго (для тых, хто ідзе тратуарам) ляжалі на падаконніку рэкламныя кнігі.— А ты сёння, бачу,— кіўнуў Сямён на пляцак,— сюды прыехаў?
— Сёння. Заўтра мой суд.
Васілевіч нявесела зірнуў на яго, здзівіўся, здаецца, што Алесь гаворыць без засмучэння.
«Што з ім? — здзівіўся i Алесь.— Ніколі не бачыў яго такога сумнага! Пастрашнеў, пастарэў раптоўна. Як дзядок ужо».
— A ўсё ж чаго ты тут? — запытаў.
— Выперлі з Вільні...— хмурна адказаў той.— Шукаю шчасця тут, у Мінску. Каля «Сахі»[19] ці каля новага часопіса «Лучынка»[20].
— А за што змусілі пакінуць Вільню?
— Усё за тое ж... Ды яшчэ i нашы з табой сябручкі паспрыялі...
Алесь не зразумеў: як нашкодзілі «сябручкі»?
— Давай не будзем пра мае...— зморшчыўся Васілевіч.— У цябе i свайго гора хапае. Давай выйдзем, сходзім у Аляксандраўскі сад. Пасядзім, пагаворым, як табе трымацца на судзе.
Падаліся з кнігарні.
— Не, ты ўсё ж раскажы, што здарылася,— адагнаўшы свае думы, сказаў Алесь. Бо не мог быць абыякавы да сябравай бяды. Душою адчуваў: той засмуціўся нездарма.— Паспрачаўся з Юрыем?
— Разышоўся навек...
— З-за вёскі i сялян? — усміхнуўся Алесь.
— Не. На гэты раз па іншай прычыне...— паныла прамовіў той, з адчаем апусціў рукі.— Канцы, Алесь. Мы — адзіночкі... Нас мала хто падтрымлівае... Мы ці згарым самі, ці нас з'ядуць па аднаму...
— Ды скажы ты толкам, што здарылася?
— Што? — Сямён прыпыніўся, у парыве эмоцый даволі недалікатна адпіхнуў яго з тратуара да сцяяы недалёкага цаглянага дома. Далей ад людзей.— Юры — забойца, Васіль — памагаты!
Алесь, мусіць, аж вырачыў вочы: што ты, Сямён?
— Не пазірай на мяне як на вар'ята,— сказаў Сямён.— Юры — сапраўды забойца, a Васіль — памагаты! Я ім так i сказаў. У вочы.
— Прашу: растлумач усё,— зноў папрасіў Алесь.
— Разумееш, Юры-крытык мае цікавую методу: любіць браць у пісьменнікаў інтэрв'ю, адказы на пытанні, выказванні i думкі на пэўныя тэмы, аўтабіяграфіі...— запаліста загаварыў Сямён.— Вось ён нядаўна падкаціўся булачкаю i да Янкі Купалы: выкажце, Іван Дамінікавіч, свае погляды да рэгіянальнага ў літаратуры. Дзядзька Янка даў яму прачытаць тэзісы свайго новага, яшчэ рукапіснага, артыкула. Тыдзень таму Муха, Юры i я выступаем на адным літаратурным вечары перад віленскімі настаўнікамі. Юры доўга расхвальваў тэорыі Шапенгаўэра, Ніцшэ, стыль мадэрн у мастацтве, творчасць рускіх сімвалістаў Бальмонта, Мераяжоўскага, Гіпіус, Салагуба, Белага i іншых. Вось, маўляў, што нам цяпер трэба, вось чым жыве сапраўдная літаратура! А што тут у нас робіцца? У нас, панове, нашы Купала i Колас усё ніяк не вырвуцца з «мужыкоўскага» асяроддзя, свету. Пасля кажа са здзекам: «Заўважце, панове: нашы дамарошчаныя «класікі» — не толькі творцы, але i тэарэтыкі. Паслухайце, як шчыра, але наіўна тлумачыць сваё крэда Янка Купала». I прачытаў тыя тэзісы Купалавага артыкула. Ды як чытаў! Ca здзекам, з пагардаю, з крыўляннем! Добра, што Муха даў мне слова апошняму. Я тут жа i ўрэзаў Юрыю. Па-першае, сказаў, не табе, жаўтаротаму, раўняцца з Купалам, а па-другое, як ты мог палемізаваць, маючы на ўвазе яшчэ не надрукаваны артыкул? Гэта ж неэтычна, нават непрыстойна! Па-трэцяе, чаму Купала, ужо такая значная асоба, не можа мець свой погляд на жыццё, літаратуру?! Думаеш, Юры ацвярэзіўся? Дудкі! Праз некалькі дзён у «Виленским вестнику» ён надрукаваў адкрыты ліст Янку Купалу, дзе стараўся ўшчэнт апаганіць яго артыкул, абвінавачваючы ў розных «ізмах», абсмяяць, прынізіць яго паэзію i паэзію іншых паэтаў заадно... Ну, дык хто Юры? Не забойца з вялікай дарогі?
19
«Саха» — с.-г. часопіс. Выдаваўся з красавіка 1912 года да кастрычпіка 1913 г. у Вільні, з лістапада 1913 года да студзеня 1915 у Мінску на беларускай мове штомесячна.
20
«Лучынка» — юнацкі краязнаўчы ілюстраваны часопіс. Выдаваўся ў 1914 годзе ў Мінску на беларускай мове. Выйшла 6 нумароў.