— А мне здаецца, Юры, што ёсць нямала ў сімвалістаў вартага, але i нямала вытанчанай, але непатрэбнай пены, пустазелля,— спакойна прамовіў Алесь.— Трэба яшчэ падумаць добра: яны будуюць новы гмах ці разбураюць той, што быў ужо? Ці чаго ў ix больш — удалых пошукаў альбо блытаніны?
— Во мужыцкая натура! — пазлараднічаў гаспадар.— Старасвецкая, першабытная боязь усяго новага! I рукамі, i нагамі ўхапіўся за свой плоцік i больш нічога не бачу, не хачу!
— Не змешвай, калі ласка, усё ў адзін кош: i новае, i бесталковае...— незалюбіў, але не павысіў голасу Алесь.— Я амаль усё сваё жыццё пражыў у вёсцы, сярод сялян, бачу многія іхнія хібы, перажываю за ix, але... Я не магу мець да ix нянавісць, адракацца, шукаць сабе нейкае іншае, невядомае мне апірышча... А ты... Я цябе не зусім разумею...
— Зразумейце, нам трэба іншая літаратура,— сказаў Юры, ужо з запалам,— Так, усе мы, лічы, сяляне. Дык давайце i выведзем сапраўдны яго вобраз! А хто наш селянін? Працавіты, цярплівы, памяркоўны, гасцінны, але супярэчлівы, паслужлівы, двудушны, цёмны i дзікі, карыслівы, схільны да п'янства i зладзейства, абыякавы да свайго ж болю... Дык чаму не адлюстраваць усімі фарбамі такога нягодніка?! Можа, прыпячэ яму, хоць крыху заварушыцца?! Можа, такою горкаю праўдай станем цікавыя ўсяму свету?!
— Не ведаю...— разгубіўся Алесь,— Нешта ёсць у тваіх словах слушнае, але шмат i страшнага... Ты хочаш стаць настаўнікам, лідэрам ці нават прарокам, але не ўсе за табою пойдуць...
— Твае ж куміры, Купала i Колас, шмат пішуць пра «сонца», пра «волю»...— павесялеў, нібы беручы над ім верх Юры.— Але хіба не бачыце: наш мужык абыякавы да гэтых поклічаў, ён не дабіваецца ні «сонца», ні «волі». Ён любіць лад, цвёрдую руку. Стогне i ў сваіх стогнах чуе асалоду. Волю любяць дзёрзкія, гордыя... А вы, кажу, паслеплі ад любові да вёскі i селяніна... Ён жа ў любы час адрачэцца ад вас...
— Усё ж ты супярэчны, Юры,— прамовіў Алесь.— Адно без меры ганіш, перад іншым без меры ліслівіш...
— Хочаш, скажу папраўдзе? — прыплюшчыў той вочы.
— Ну, скажы.
— А я экзаменую...— ухмыльнуўся. Хітра, з намёкам.— Хачу ўбачыць, хто чаго варты? Хто ўстоіць, а хто не?
— Змей ты, Юры. I, можа, шматгаловы.
— Малайчына! Пранікнёны! — нечакана той зарагатаў, ляпнуў па плечуку.— Я, малец, іншы, чым вы. Вы служыце Творцу, яго ідэям, а я сапраўды прадаў душу Д'яблу.
Творца стварыў свет, прыроду, людзей, усё жывое i нежывое, але не дабіўся гармоніі, ладу,— пасміхаючыся, гаварыў Юры,— Ад гэтага колькі ўжо часу адны беды ды няшчасці. Д'ябал хоча пераманіць людзей да сябе i перабудаваць свет. Па сваёй задуме. I ён пераманьвае, перабудоўвае. Поўная яго перамога ўжо блізка.
— Калі ты загаварыў сімваламі, дык дазволь i табе адказаць гэтак жа,— не без ухмылкі, а сур'ёзна сказаў Алесь.— Народная мудрасць засведчыла гэткія спробы Д'ябла, усякіх змеяў. Помніш, шматлікія казкі расказваюць, як на нашы землі прыляталі шматгаловыя Цуды-юды, спакушалі ці заваёўвалі люд, запалоньвалі, пілі кроў, але перамагчы ўсё ж не маглі. Рана ці позна знаходзіўся асілак — нейкі галодны, бедны, босы, маўклівы, але дужы целам i душою Удовін сын — i біў Цуду-юду. Яму памагалі купецкі i царскі сыны, хоць i без вялікай ахвоты ды карысці... Дык няўжо, думаеш, цяпер не знойдзецца на твайго ідала Удовін сын?
— Можa, i знойдзецца,— ухмыльнуўся Юры.— Але ж i новы Цуда-юда будзе хітрэйшы. Ён, можа, ужо не пачне адразу біцца з новым Удовіным сынам, а спачатку гарэлкаю ці іншымі спакусамі абяссіліць, зробіць сляпым служкаю...
— Дык ты...
— Не набірай абы-чаго ў галаву, малец! — перапыпіў, не даў гаварыць яму Юры.— Я жартую!
Алесь сумеўся: як i перасцерагаў Сямён, у Юравых вачах гарэзавалі не чорцікі, a скакаў, шалёна гарцаваў сам Д'ябал.
8.
Як i ўгадаў адвакат, суд апраўдаў Кірыковіча за «чистосердечное раскаяние», Алеся ж прызнаў «виновным» на 129 артыкуле i даў тры гады турмы.
Адразу ж, пасля прысуду, варта прывяла Алеся да мінскага астрога i аддала яго турэмнай адміністрацыі.
1.
На змовіны разам з Віцем i Салвэсом-сватам прыйшоў i сам Пётрык Гарбацэвіч.
Зося, здаецца, упершыню ўбачыла старога Гарбацэвіча ўвабранага. Звычайна ён i ў святыя, i ў буднія дні не скідаў палатаных штаноў, лапцей, вышмальцаванай шэрай світкі, а тут зайшоў у хромавых ботах, чорным не новым, але мала паношаным, чыстым галіфэ, у белай кашулі, выгалены. Дык нібы чужы. Заадно i страшны. Бо ў яго глыбакаватых вялікіх вачах было штосьці нядобрае. Нейкая злосць ці то пагарда, незадавальненне.