— Хадзем у гумно...— прамовіла толькі Анелька, адпусціла яе i першая хутка, куляючыся, як качка, пашыбавала па двары да гумна.
«Божа! — жахнулася Зося.— I такая няўдаліца можа дастацца Янку за жонку!»
Думала пра іншае, нібы не зважала, што яе ж клічуць далей ад чужых вачэй i вушэй — на суд. Можа, праз хвіліну злосны Гарбацэвіч закрычыць: «Бяры свае манаткі i прэч з нашай хаты, нягодніца!»
Яна ж крочыла абыякавая да свайго лесу. Адчувала толькі, што вельмі стомленая. I з-за працы,—ба яе ж было процьма за апошні тыдзень,— i з-за хваляванняў, пакут, з-за сённяшняга, вяселля i тых законаў, звычак, што выпалі за дзень на яе долю, якім яна мусіла падпарадкоўвацца. Ішла i думала: няхай накрычаць, выганяць — i яна пабяжыць дадому. Kiнецца ў пасцель. Спаць! Спаць! Спаць! О божа, як яна хоча спаць, забыцца пра ўсё, але помніць толькi аднаго Янку. Ёй з ім сёння было вельмі добра, уцешна. Бо сённяшняя сустрэча з ім акрыліла яе, дала надзею i веру, атуліла пяшчотаю i цеплынёю.
У гумне гарэў ліхтар, чуліся галасы. Праўда, ціхія, прыглушаныя. Відаць, Гарбацэвічы раіліся між сабою.
Зося зайшла ў гумно. Напраўду, тут толькі былі адны Гарбацэвічы. Яны стаялі ля вынесенага з хаты ложка, а на ложку ляжаў Віця, яшчэ ў новым вясельным касцюме, у туфлях.
«Няўжо што зрабіў з сабою?» — напужалася Зося. Не з-за спачування да Віці, а з-за боязі, што віну з-за таго будуць бачыць на ёй.
— Зосечка! — убачыўшы яе, заламала рукі Гарбацэвічыха.— Віцю ж зусім блага...
Яна, бянтэжачыся, падышла да ложка: Віця, яе муж (яна яшчэ не магла нават вымавіць гэта слова), быў белы, нібы снег. Як чалавек, што ўжо месяцамі не выходзіў з хаты на двор i ляжаў у цёмным кутку на пасцелі.
— Ён жа ніколі не піў, а гэтыя дні мусіў выпіць, дык...— пачала тлумачыць ёй Гарбацэвічыха.— Вот блага. Кажа: паміраю... Цябе кліча... Прысядзь, дачушка, пасядзі каля яго. А мы ўжо ж пойдзем да гасцей. Людзі ж у хаце...
Знямоглы Віця, пакорлівы Гарбацэвіч, далікатная i ласкавая Гарбацэвічыха — усё гэта было цяжэй Зосі за крыкі, папрокі, знявагі. Бо міжволі, супраць яе розуму, жаданняў у яе душы заварушылася спагада да Віці. А яна гэтага не хацела, бо надумала жорстка адпомсціць яму за яго прыхамаць, за тое, што ён намерыўся скалечыць ёй жыццё.
Прысела на ложку, каля Віцевых ног.
— Пасядзі, дачушка,— пяшчотна, як i маці, прамовіла Гарбацэвічыха.— Вы ж, дзеці, цяпер адно... Муж i жонка...
Неўзабаве Зося з Віцем засталася сам-насам. Гадала: ён падгледзеў ці не бачыў, што яна знікла з двара, падсачыў ці не падсачыў, што спатыкалася з Янкам? Кепска яму цяпер з-за рэўнасці?
— Я не п'яны...— прамовіў ён.— Я ўсё бачу, чую, але... Кружыцца галава, сэрца млее,— намацаў яе руку, узяў у сваю, халодную як лёд. — Скажы, Зоська, я зусім-зусім табе чужы? Нялюбы?
Яна закрыла далонню вочы. Нянавісць і спагада зазмагаліся між сабою ў яе маладым, яшчэ не зусім апрабаваным жыццём сэрцы.
— Не думай кепска прa мяне... — папрасіў. — Я ніколі не буду крычаць на цябе, зневажаць. Я...
— Добра, Віця,— лічы, прашаптала.— Маўчы... Сёння нічога не гавары... Можа, будзе лепш, калі памаўчым.
Назаўтра першы падхапіўся Гарбацэвіч. Яшчэ на світанні. Родныя, вясельнікі, веска ўся яшчэ спалі. Стомленыя пасля пітва, ласункаў, гаманы, гуляў. Ён жа, як i заўсёды, не ўлежаў. Выйшаў на двор i анямеў: іхняя брамка, кудою хадзілі яны, людзі, была не цёмная, а змененая — вымазаная глінаю. Часта вымазвалі ў вёсцы i яму вароты, але такога, каб вымазвалі тады, калі яшчэ не скончылася нават вяселле, здаецца, ні ў Янкавінах, ні ва ўсёй воласці не было ніколі. Ён сарваў гэтыя варотцы — сведку жаночай здрады — з завесаў, зымчаў ix, схаваў у падпаветцы.
«Во ўзяў сабе сынок жоначку! — падумаў, гладзячы далонню грудзіну. Там вельмі закалола сэрца.— У першую ж ноч загуляла! Не паслухаў неслух, не захацеў прудской... Калі дагэтуль спявалі толькі, дык цяпер i патанцуем!»
Пастаяўшы крыху, палаяўшы сына, што ажаніўся супраць яго волі, ды няверную нявестку, пайшоў будзіць жонку, дачку, а заадно i маладую распусніцу, каб падымаліся, даілі, выпускалі на пашу каровы i пачыналі парадкаваць вясельныя сталы.
Свет неабдымны i невялікія Янкавіны пачыналі прачынацца. Жыццё павінна было шпарчэй пайсці-пабегчы сваёю звыклаю каляінай, па сваіх звыклых законах, хоць, можа, у гэтай «звыкласці» меліся ўжо сёння i нейкія перамены, нечаканасці. Ды хто мог пра гэта загадзя ведаць?
Гаспадар-камень ляжаў цяпер, на світанку, спакойны, астылы за ноч, з маўкліваю каменнаю душой. Ён па-ранейшаму вабіў i будзе вабіць да сябе янкавінцаў, слухаць кожнага, убіраць у сваю непрыступную i ў той жа час чулую душу людскія беды, слёзы, просьбы ды мары, камянець, таіць пачутае ды, можа, сваёй маўклівай мудрасцю вучыць, раіць чалавеку-гаротніку (шчаслівыя сюды, бадай, не прыходзяць) гэтаксама набірацца маўклівасці, цярплівасці бы камянець. Валун-то, канечне, сам нема маўклівы, ляжаў i ляжыць затоеным сведкам усяго, што тут адбывалася, але людзі не ўсе станавіліся i не ўсе будуць станавіцца нямыя, акамянелыя, бо той-сёй рана ці позна i зноў будзе выкрыкваць боль сваёй, жывой, душы i рана ці позна ўбачыць, што i ў ім, валуне, i ў сваім сэрцы ёсць іскры. I не толькі іскры...