Бацька запыніў каля алешын каня, споўз з саней-развалак. Калматыя яго бровы i вусы былі белыя. Ссівеў i чорны каўнер кажуха: ім, канечне ж, затульваліся шчокі i нос ад холаду.
— Ну, дзякуй богу! — выдыхнуў клуб пары.— Дарога цвёрдая!
Янка прыпыніў каня i не завіхаўся злазіць з належанага месца: здаецца, яшчэ ехаў бы i ехаў. Аж на край свету. I не кратаўся б у такі холад. Нават не хацелася думаць: усё, дабраліся. Злазь i рабі. Кожны год, кожны дзень адно i тое ж: работа ды работа. У полі, у лесе, каля дому. А вось такія далёкая, як i ў пільніцкі млын ці на рубяжэвіцкі кірмаш, паездкі рэдкія, i яны вельмі хвалююць, абнаўляюць душу. Таму, можа, i кожны з маладых хоча адарвацца ад свайго двара, паглядзець свет, пабачыць на свае вочы, дзе i як жывуць людзі (з ix яшчэ ніхто не ведае іншага пачуцця: калі шмат пабудзеш на чужыне, стомішся ад уражанняў — i не толькі ад уражайняў! — дык вельмі хочацца дадому, у свой родны кут). Янкавы старэйшыя браты — Гіполь ды Алесь — адлучаліся, былі на свеце, а ён вось усё жыццё ў сваім двары ды пры сваім доме...
— Распрагай,— нібы загадаў бацька.
Янка слухмяна злез з развалак, памахаў рукамі i паскакаў спачатку на левай, пасля на правай назе.
Сагрэўшыся, пачаў распрагаць Гнядую. Яе ўзялі ў суседа, Пётрыка Гарбацэвіча. У таго трое коней, у ix — адзін. Прыйдзецца ўвесну адрабляць за такую фатыгу. I якраз яму, Янку. Сам бацька не пойдзе i матку не пусціць — заганарыцца.
Распрогшы, бацька прывязаў свайго Сівога лейцамі да самай тоўстай алешыны, зняў з сябе стары, аблінялы i прашмальцаваны па локцях кажух i накрыў ім упацелую конскую спіну. Накрыў суседаву кабылу сваім новым кажухом i Янка. Коней трэба шанаваць. Гэта ўжо закон для кожнага гаспадара: свая ці не свая жывёла, а беражы яе лепш за сябе.
Самі яны, бацька i сын, засталіся ў суконных, зашпіленых пад горлам аплікамі фрэнчах. Абодва высокія, з шырокімі плячыма. Толькі бацька спакойны, нават маруднаваты, прыгорблены i вельмі маршчыністы, а ён, сын, стройны, гнуткі, рэзкі, нібы не ведаючы, што яму рабіць ад вялікай маладой сілы,— дай яму падважку,— дык ён не тое што Гаспадар-камень, але i ўсю зямлю з месца зрушыць. Ёсць, канечне, розніца, калі аднаму шэсцьдзесят гадоў, а другому яшчэ толькі дваццаць з хвосцікам.
Бацька скінуў з саней, на якіх сам ехаў, жэрдку, граблі, вяроўкі i сякеру, зняў торбу з харчам, а пасля падняў аглоблі, легка прайшоў крыху наперад, павярнуўся i паставіў сані з другога боку стога, перадам на Кляцішча — на дарогу дадому. Кінуў позірк направа: што ўжо робіць Гарбацэвіч? Няёмка ж адстаць. Той смяяцца будзе. Яны, Нямкевічы, век першыя i спраўнейшыя ў рабоце. Вёска, ведаючы гэта, не толькі паважае ix за сталасць, мудрасць i гаспадарлівасць, але i вучыцца ў ix — якраз у бацькі ўсе заўсёды пытаюцца, калi пачынаць сеяць, касіць ці жаць. Нават i Пётрык раіцца. Бо траціў шмат дабра, асаромліваўся раней часта, калі нешта першы пачынаў рабіць.
— Нy, лезь, скулі верх,— сказаў бацька, а сам прывязаў у перадку саней пастронак, а пасля ў задку, над ляжанкаю, адзін канец доўгай, яшчэ скручанай у абаранак вяроўкі.
— Залезеш сам? Ці памагчы?
Янка моўчкі засунуў рукі глыбока ў сена, учапіўся — бацька ў гэты час легка падпіхнуў, i ён спрытна палез наверх. На хаду ўчапіўся за настылую алехавую апоўзіну i пацягнуў на сябе. Hi гэтая, ні іншыя апоўзіны не скрануліся: на ix, звязаных у версе лазовымі дубцамі, даўно ўжо, відаць, у пачатку зімы, прыкарэў ладны пласт снегу, а да снегу, канечне ж, прымерзла верхняе сена. Патурзаў, раскрышыў спакваля выдзьмуты i абледзянелы снег i звалок-такі апоўзіны долу. Развяршыў стог. Сена не зацякала: i на вяршочку было па-летняму свежае, з зялёнымі лісточкамі, травінамі, пахла сонечным цяплом, сухім водарам лугавой травы.
Янка не ўтрываў, стаў на ўвесь рост на самым вільчыку. Спачатку зірнуў долу — здаецца, на невысокага бацьку, які цяпер нагнуўся i падбіраў апоўзіны, каб аднесці ix убок, на нізкіх коней i зусім дробных суседзяў, а затым падняў галаву, кінуў позірк навокал. Вочы аж разбегліся. Адчуваючы лёгкую дрыготку ў каленях i хмялеючы ад вышыні, бачыў доўгі-доўгі, аж за ружовы небакрай, чысцюткі, нібы вялізнае прасцірадла, луг, дзіўныя i файныя ўзоры на ім: чужыя рыжыя стагі з белымі шапкамі, вузкую няроўную, засланую белаю коўдраю рэчачку, сцішаныя алешыны аберуч яе. Абапал рэчачкі i шырокага лугу — па адзін i другі бакі — густою зялёнаю сцяною стаяла Налібацкая пушча. Нідзе ёй ні канца ні краю. Маўклівая. Пагрозная. Нібы пустынная. Здаецца, ні тут, ні там далей ужо няма ні вёсак, ні адзінокіх леснічовак. Быццам тут вось ужо i край свету, лес, лес, лес — мяжа, за якою няма нічога жывога.