Як Бог у тым паможа.
32
Пасля пасядзелак у Маслюка на могілкі да Купалы сабраўся з Віктарам і Каралевічам яшчэ й Стралец. Яго таксама ўразіла смерць вераб’я і, мусібыць, не менш за іншых, але калі іншыя ўбачылі ў гэтым, кожны для сябе, нейкае трывожнае прадказанне, знак, дык ён убачыў тое, што было. Смерць. Няхай маленькую, вераб’іную, але смерць.
Стралец загарнуў вераб’я ў сурвэтку, паклаў пад кашулю на грудзі - і так трымаў. Каралевіч узяў з багажніка Бычыкавай "Волгі" рыдлёўку. "Падвезці?" - спытаў Бычык, які ні ў якія прымхі не верыў, а тут таксама ўспомніў пра важныя справы і дахаты заспяшаўся. - "Не трэба. Пройдзем".
Пайшлі на могілкі. Стралец і Віктар маўчалі, а Каралевіч маўчаць не мог. "Вы бачылі калі-небудзь, як птушкі паміраюць? - пытаў ён па дарозе. - Я не бачыў. Можа, яны так і паміраюць. І нічога тут дзіўнага. Але чаму, калі мы размаўлялі пра Купалу, верабейка прыляцеў на ягоны партрэт? Можа, гэта душа Купалы прыляцела? Тады чаму памерла? Душа ж не можа памерці, яна несмяротная. Дык што гэта было?.."
"Так, душа не можа памерці. Але верабей памерці можа. А калі можа памерці верабей, значыць, можа памерці і чалавек", - думаў Віктар пра смерць, як талстоўскі Іван Ільіч, каб не думаць так, як думалася самому: "Ён сам скінуўся! І паказаў, што сам!.."
Так думаць не хацелася, нельга было так думаць, бо калі так, тады што з гэтым рабіць? Пісаць у энцыклапедыі, што напіўся і зваліўся?..
- Бачыў, - сказаў ён Каралевічу. - Бачыў я аднойчы, як птушка памерла. У палёце. Юнаком яшчэ быў, падлеткам. Бацька на паляванне ўзяў. Упершыню. На качак. Я не хацеў. Але бацька, ваяка: "Пайшлі! Ты хоць раз, ды стрэліш! Мужчына мусіць!.." Што ж, мусіць дык мусіць. Але нават мусячы пайсці туды, дзе забіваюць, ты не мусіш забіваць. Неяк жа можна схітраваць, знайсці спосаб, каб не забіць. І як толькі паказалася чарада, я ўскінуў стрэльбу. "Рана, надта далёка і высака, зараз да возера пачнуць зніжацца, тады…" - казаў бацька, але я ведаў, што рабіў. Калі ты хочаш, каб хоць адзін раз, дык на табе: раз! - і, не цэлячыся, я стрэліў. У паветра, туды, дзе чарада ўжо праляцела. А птушка кульнулася ў паветры і ўпала. Так далёка ўпала, што мы яе, сабакі з намі не было, не знайшлі. Першая, тая, што ляцела паперадзе. Качар. Важак. "Ну ты даеш!" - у захапленні схапіў у абдымкі бацька, нават гарэлкі пасля наліў, як роўнаму. А я ведаў, што не пацэліў. Не мог я, страляючы туды, дзе чарада праляцела, пацэліць у птушку паперадзе чарады. Каб яшчэ ў апошнюю, дык неяк магло быць. Але не ў першую. Не ў качара. Дык вось што гэта было, калі не смерць у палёце?..
- Шрот ветрам знесла, - сказаў Каралевіч. - Неверагодная гісторыя, таму цікавая. У жыцці ўвогуле цікавае толькі неверагоднае. Гэта і ёсць жыццё - адзіная ў свеце неверагодная рэч. Нічога болей неверагоднага ў свеце няма.
Тое самае казаў Віктару некалі Марат Цапман. Пасля таго, як яны паспрабавалі пралічыць на ЭВМ верагоднасць іх з’яўлення ў гэтым свеце. Пастраляць па качках, якія так далёка і высока, што іх не відаць.
- А далей яшчэ цікавей. Больш я на паляванне не хадзіў, але бацька пасля пры любым зручным выпадку ўсім распавядаў: "Неяк мы з сынам, ён яшчэ малы быў, на качак пайшлі. Ну, не на кабана ж малога браць. Бачу: чарада. Высока яшчэ, далёка. Я ведаю, што да возера, што будуць зніжацца. Чакаю. А сын, ёрш яго дваццаць, бац! - і адным стрэлам качара зразае. Важака, уяўляеце? Ну, хто з вас калі-небудзь вось так: бац!.."
Вядома ж, ніхто і ніколі, толькі ці ён, ці сын. І я праз гады, калі стаў чарсцвець, грубець, паціху верыць пачаў, што зрэзаў. І аднойчы ў лазні, дзе мужыкі звычайна хваляцца ці колькасцю жанчын, ці колькасцю пляшак, дзе трэба нечым такім пахваліцца, расказаў... Як я качара, важака... Калі чарада яшчэ высока была - адным стрэлам. Тады яшчэ вагаўся, распавядаючы: зрэзаў, не зрэзаў? - а цяпер паспрабуйце мне сказаць, што не...
- Навошта я буду казаць, што не? - шчыра здзівіўся Каралевіч. - Калі сам пры кожным зручным выпадку нешта такое расказваю.
Яно так. Каралевіч мог выдумаць што заўгодна. Але лепш за ўсё вы-думлялася ў яго прыўкрасная Беларусь.
Ён любіў гэтае слова: прыўкрасна, прыўкрасны, прыўкрасная…
"Разумееш, - казаў ён, пачухваючы патыліцу, - я магу зразумець усё і ўсіх, апроч чалавека, якому распавядаю прыўкрасную гісторыю, і ён слухае, разявіўшы рот, а пасля кажа, што гэта няпраўда. Ды якая табе розніца, праўда гэта, няпраўда, калі гэта прыўкрасна! Я ж табе не пра жонку тваю распавядаю, якую з іншым бачыў. Не ў судзе сведкам выступаю. У судзе сведчыў бы толькі папраўдзе. Пра жонку… Не, пра жонку нічога не сведчыў бы, самі разбірайцеся. І кожны са мной, як з чалавекам, які прыўкрасную жонку мае, можа разбірацца, але навошта кожнаму разбірацца з прыўкраснай гісторыяй, якую я расказаў, напісаў? Калі яна падабаецца, значыць, усё ў ёй праўда. Калі не, значыць, усё мана. Праўда літаратуры і мана літаратуры - гэта яе якасць. Вось і ўсё! І ўсё прыўкрасна!.."