Ясна, пра што спытае. І што адказаць?.. Не толькі Кручы. Бычыку, Барадзе, Вышэнскаму, Кавалю… Усім. Той жа Ганне, якая, не шукаючы, яго знайшла і прапануе выпіць за сустрэчу.
- Што ты тут робіш? - спытала яна, калі выпілі. - Тут жа адны руіны ды міты пра іх. - І слухаючы, як ён распавядае пра пастушка з жалейкай, глядзела на яго з жалем.
Ён, як ніколі раней, адчуваў сябе моцным. А яна шкадавала яго, як слабога. Бо моцныя не там, дзе руіны.
Яна прыехала, каб забраць яго з руінаў, з ягоных мітаў, з ягонай гісторыі - і перанесці ў сваю.
Яны сядзелі на Юр’евай гары, глядзелі на тое, што засталося ад замка, - і бачылі рознае. Яна зусім не тое, што ён, а ён зусім не тое, што яна.
- Ведаеш, чаго не хапае гэтым руінам? - спытаў ён, і калі Ганна сказала: "Рэстаўрацыі", - кіўнуў. - Так. А чаму ім не хапае рэстаўрацыі? Бо не хапае мітаў. Не даўніх, іх болей, чым гэтых сівых камянёў, а сучасных, якія можна было б звязаць з даўнімі ў адну жывую нітку, і адчуць, як па ёй, жывой, з глыбіні вякоў, пульсуючы, прабягае час. Кроў гісторыі. Не чыйсьці час чыёйсьці гісторыі, польскай, рускай ці літоўскай, а час нашых продкаў, якія жылі на гэтай зямлі і, каб абараніць яе, збудавалі гэты замак. Няхай у тых сівых вяках яны не называліся беларусамі, але кроў у іх была тая самая, што і ў нас. І нельга адрачыся крыві! Нельга! Гэта здрада, ганьба! Але мы адракліся - і не адчулі ганьбы. Чаму? Бо не разумелі, ад чаго адракаемся. Бо не ведалі, што гісторыя Вялікага Княства Літоўскага, гэта і ёсць наша гісторыя. Бо для нас прыдумалі міты, у якіх нашай гісторыі не было, а з нашай гісторыі, з нашай крыві стварылі свае міты суседзі. А міт такая рэч, якую не забраць. Гэта не зямля, якую заваяваць можна, а тое, што над ёй, што і робіць яе тваёй зямлёй. Дык як быць? З руінаў замак падымаць? Так, але, каб падняць гэтыя камяні, трэба падняць міты. У іх, у мітах - мэта, дзеля якой варта падымаць камяні. І, як толькі мы пачалі гэта рабіць, у купалаўскія часы пачалі, цяпер зноў паспрабавалі, Каралевіч у сваіх раманах паспрабаваў, на міты нашы накінуліся, як сабакі на костку. І не толькі чужынцы, прыхадні, але і тутэйшыя. Тыя з іх, у кім, як свае, пасяліліся чужыя міты. Гаўкаюць і грызуць, грызуць і гаўкаюць. Нічога так не грызуць і ні на што гэтак не гаўкаюць. Значыць, разумеюць, што схаванае ў мітах. Якая сіла! А ты кажаш: пыл над руінамі…
Ганна слухала яго здзіўлена, і Віктар разумеў, чаму яна здзіўляецца: ён ніколі з ёй пра гэта не гаварыў. Ніколі не быў з ёй такім. Хіба толькі аднойчы, калі вярнуўся з Даніі, куды ездзіў са студэнцкім тэатрам.
У інстытуцкім самадзейным тэатры паставілі "Гамлета". Люся Бурсіна, якая ў той час яшчэ не пісала піянерскіх вершаў, мела замежнага знаёмца, аташэ па культуры дацкай амбасады. Яна прывяла яго на спектакль, у якім грала ролю каралевы, і іх самапальны, як кальвадос з Рагожскага рынку, тэатр запрасілі ў Данію на шэкспіраўскі тэатральны фестываль.
Праходзіў той фестываль у невялічкім гарадку Хельсінгёр, у замку Кронбарг, які Шэкспір у сваёй п’есе назваў замкам Эльсінор і пасяліў у ім Гамлета. У каралеўскай бібліятэцы стаяў вялізны стол, і акторка студэнцкага тэатра з Капенгагена сказала Віктару, што за тым сталом і напісаў Шэкспір трагедыю пра дацкага прынца. Сказала яна пра гэта без ніякага сумневу - і Віктару ўспомнілася сказанае Шэкспірам: "Нашы сумненні - нашы здраднікі".
Ён не стаў разбірацца, жартуе акторка ці не, бо ў суседняй зале распавядалі, што менавіта тут перад спатканнем з Афеліяй Гамлет задаўся пытаннем "Быць ці не быць?.." У наступнай зале казалі, што менавіта тут закалоў ён Палонія, у чарговай (якая ў Шэкспіра проста "зала ў замку") - што ў ёй Гамлет біўся на рапірах з Лаэртам, што менавіта тут разыграўся крывавы фінал трагедыі… І ўсё гэта разам узятае падавалася так, нібы Шэкспір, які напісаў гэтую трагедыю, дацкі драматург, у чым калі не ва ўсёй Даніі, дык у Хельсінгёры, дзе турысты пытаюць не "як прайсці ў замак Кронбарг?", а "як прайсці ў замак Гамлета?", - ніхто не мае ніякага сумневу.
Усе ведаюць, што Шэкспір ніколі не быў не толькі ў Хельсінгёры, а ўвогуле ў Даніі, што ніколі ў замку не жыў ніякі Гамлет, - але вось што такое літаратура! Створаны ёй міт стаў гэткім жа рэальным, як рэальнасць. Нават большым за яе, бо ён - вышэйшы. І хто б пасля ні даводзіў, што напісаная Шэкспірам трагедыя да гісторыі Даніі не мае ніякага дачынення, - міт заставаўся непарушным.
Не толькі ў вытоках дацкай гісторыі, у якой, між іншым, напісана, што той жа Хельсінгёр, дзе праходзіў фестываль, заснаваны ў 70 годзе да новай эры, пра што нібыта сведчылі рымляне, хоць нічога такога рымляне не сведчылі, бо не было чаго сведчыць, але і ў вытоках гісторыі Англіі, Францыі з усімі іх войнамі і рэвалюцыямі, у вытоках гісторыі любой краіны свету - міт. І ён тым глыбейшы, чым глыбейшая гісторыя, у падмурку якой ён ляжыць, і не ў галаве датчанам, ангельцам, французам, увогуле нікому ў свеце не ў галаве свой нацыянальны міт бурыць.