Ну, калі так, ён паехаў у Вільню. Назаўтра вечарам з Вільні самалётам у Маскву. Ноччу яму прыснілася чорная ластаўка, якую выпаліў некалі павелічальным шклом (маці казала, што сонцам) на левай дзверцы шафы, у якой мясціўся небагаты матчын гардэроб: драпавае паліто, баваўняная хустка, плашч ды дзве сукенкі: шэрая зімняя і квяцістая летняя. Ластаўка білася ў акно, трывожна шчабятала нешта, ён не зразумеў, што, а раніцай патэлефанаваў доктар з хуткай дапамогі, якому Віктар на ўсялякі выпадак пакінуў нумар: маці забралі ў шпіталь. Праз паўдня Віктар быў у Смаргоні: у маці інсульт. Дактары слухаць не захацелі ягонае: "Я завязу яе ў Мінск". - "Наўрад ці давязеце. І не думайце, што там яе вылечаць, а тут не. Методыка лекавання паўсюль аднолькавая".
Ён пабыў пару дзён у Смаргоні, маці стала лягчэй, на трэці дзень яна паднялася - і Віктар адлучыўся ў Мінск. Без асаблівай патрэбы: пабачыць Бараду, Бура, Каралевіча, Стральца, пасядзець з імі, выпіць, зняць нервовую напругу, у якой апошнім часам жыў. Напруга не знялася: патэлефанавала санітарка, якой даў ён грошы, каб прыглядвала за маці: "Віктар Паўлавіч, калі хочаце ўбачыць Анастасію Іванаўну жывой, паспяшайце".
Вось што шчабятала ластаўка… Яму пасля ў вушах гэта шчабяталася і шчабяталася: "Калі хочаце ўбачыць жывой, калі хочаце ўбачыць жывой…"
Пакуль знайшоў брата на працы, пакуль брата з працы адпускалі, пакуль даехалі…
Не паспелі.
У шпітальнай палаце стаялі шэсць жалезных ложкаў, і на пяці ложках ляжалі хворыя жанчыны, а шосты быў пусты, зусім пусты, з яго нават матрац знялі, скрозь драцяную сетку віднелася пафарбаваная драўляная падлога, пад ложкам нявытаптаная, таму нібыта гусцей пафарбаваная, чым пасярод палаты, дзе яны застылі, дапытліва пазіраючы на хворых старых жанчын, у якіх не было пра што пытацца, бо ўсё відавочна. Але Віктар усё ж спытаўся: "А дзе Анастасія Іванаўна?.." І пяцёра хворых старых жанчын неяк паспешліва, адна перад адной, ён ніколі не забудзе гэты хворы, старэчы хор, на розныя галасы прапяялі, прамармыталі: "Памерла... памерла... памерла... памерла... памерла..."
Маці ляжала ў трупярні адна - голая на высокай кушэтцы. Зрадзела-пасівелыя валасы, абветраны, снегам шэрпаны і сонцам палены твар, спрацаваныя, у вузлах і зморшчынах рукі, стаптаныя на падэшвах, стрэсканыя ногі і - ад грудзей па калені - гладкае-гладкае, белае-белае, маладое-маладое, яшчэ цёплае цела. Недагладжанае, недапешчанае, недалашчанае.
Яны купілі ёй самую прыгожую, якую толькі знайшлі ў краме, сукенку. Пры жыцці пра такую яна і не марыла.
Пры жыцці, калі ён пытаў: "Што падараваць табе на дзень народзінаў?" - кожны раз адказвала: "А ты дай мне якую капейчыну, я сама сабе куплю што-небудзь..." І купляла парсючкоў. Каб вазіць яму і брату кілбасы, вяндліну. Цягала і цягала ў Мінск тое мяса разам з трохлітровікамі марынаваных гуркоў, памідораў. Прыязджала з такімі клункамі, што не падняць. Калі яны казалі ёй, каб не гарбела, не цягала, бо ўсё ў крамах ёсць, слухала, галавой ківаючы: "Ёсць - і дзякуй Богу..."
Аднойчы, не паддаўшыся на яе хітрыкі з капейчынай, за якую сама сабе яна што-небудзь купіць, яны купілі ёй футра. Назаўтра, калі справілі дзень яе народзінаў і з’ехалі, яна пайшла на кірмаш, прадала футра і купіла парсючкоў.
Днём ёй не было калі, а ўвечары, пакуль вочы бачылі, яна чытала. Беларускія кнігі, расейскія, польскія. Яе здзіўляла, што людзі ўсё пішуць і пішуць, калі ўжо ёсць Святое пісанне, - і ёй цікава было: што ж яшчэ нехта можа прыдумаць, апроч таго, што прыдумаў Бог?
Траціну жыцця прарабіла яна бухгалтаркай у канторы машынна-трактарнай станцыі і расказвала спачатку Віктару, а пасля ягонаму малодшаму брату Яну казку пра чарцяня з іменем Бухгалтар, якое прыдумала бухгалтэрыю.
Маці моцна стамлялася на працы, казала, што хацела б іншую знайсці, такую, каб можна было хоць паўгадзінкі адной пабыць, ціха пасядзець. Але дзе ж ціха пабудзеш-пасядзіш?.. Там, дзе грошы, заўсёды людзі. А вось там, дзе кнігі, людзі не заўсёды. І маці бегла, калі сканчалася праца, не адразу дахаты, бо там таксама ціха не пасядзіш, - дасць табе бацька, які палітыкай дастане, ціха пасядзець! - а ў клуб, у бібліятэку, якая была працай яе сяброўкі Стэфы, і сяброўка Стэфа была адзінай жанчынай у свеце, якой маці зайздросціла: у бібліятэцы машынна-трактарнай станцыі амаль ніколі людзей не было. І калі бацька, які браў яго на паляванне, хацеў, каб ён лепш за ўсіх страляў, дык маці, калі клікала яго з выгана, дзе ён з хлопцамі, гуляючы ў пікара, палкамі бляшанкі мясіў: "Віця! Віця! Да цёткі Стэфы!.." - хацела, каб ён болей за ўсіх чытаў. І ў гэтым палягала розніца паміж імі, а не ў тым, што маці была беларуска, а бацька рускі. Калі б было наадварот: ён беларус, а яна руская, - то ўсё адно ён бы вучыў сына страляць, а яна чытаць.