Бацька быў хворы на рак, сам ужо ледзьве ўставаў, і яны не казалі яму, што маці памерла, пакуль не прывезлі яе дахаты ў труне. Вывелі яго, каб развітаўся, з ягонай бакоўкі ў пакой, дзе яна ляжала, і ён схіліўся да яе і спытаў, з ёй жыццё пражыўшы: "Хто гэта?.." І Віктар назаўсёды - грудзьмі і спінай - запомніў, як працяла, наскрозь пранізала яго гэтае, здавалася б, амаль вар’яцкае пытанне.
Яны пахавалі маці ў Крэве, дзе яна нарадзілася і куды хацела вярнуцца на вечны спачын - да бацькоў, да дзядоў, да продкаў… Побач з ёю пакінулі месца для бацькі, які не змусіў маці доўга чакаць яго.
Бацькавы продкі - на беразе Волгі, там ягоныя крэўныя магілы, і ён, калі памёр, не хацеў класціся ў Крэве. Гэтак упарціўся, што, калі Віктар з Янам везлі яго ў труне на крэўскія могілкі, спыняў іх, не даваў ехаць машыне, глушыў і глушыў, як спрактыкаваны механік, матор. А перад тым ён ляжаў пад абразамі ў тым жа пакоі, у якім ляжала нядаўна ў труне маці, і Віктар, стоячы на тым жа месцы, на якім бацька развітваўся з ёю, пытаўся, над труной схіляючыся: "Хто гэта?.." І ўспамінаў, калі ўжо хавалі бацьку побач з маці ў Крэве, як схіляліся яны некалі над хуткаплыннай вадой рэчкі Крэўлянкі, адбіваліся ў ёй разам з небам і аблокамі, і маці пыталася ў яго, малога, на ягоны адбітак паказваючы: "Хто гэта?.. Ну, скажы, хто?.." - а ён кідаў у ваду, у неба з аблокамі каменьчыкі, і ў кружным рабацінні на вадзе не ставала нікога.
- Ну вось, - сказаў ён, калі па бацьку справілі хаўтуры, разышліся людзі, і яны ўдвух, браты-сіраціны, сядзелі за недаедзеным, недапітым, бо накупілі ўсяго, каб бедна не выглядала, памінальным сталом. - Нікога ў нас не засталося, Ян.
Брат не згадзіўся.
- Чаму нікога? Я ў цябе ёсць, ты ў мяне. - і Віктар спытаў, кілішкі наліваючы:
- Ты так думаеш?..
Ян хоць і звык да гэтакіх размоў з братам, але не любіў іх, называў выкрутасамі, таму і цяпер нервова кілішак адсунуў:
- Зноў выкрутасы?
Кілішак зачапіўся за нож, кульнуўся, і зеленаватая, настоеная на дзівасіле гарэлка плюхнула на абрус. Маці зараз пабегла б на кухню, схапіла б рушнік, падклала б пад абрус, "бо ад гарэлкі паліроўка на стале беліцца", а яны глядзелі, як абрус намакае, зелянее, як шырыцца мокрая пляма на ім, і нічога не рабілі, нібы ніколі болей не сядзець ім у бацькоўскай хаце за гэтым сталом, засланым белым з вышыванкай матчыным абрусам.
- Давай лепш прыкінем… - сам сабе наліў Ян, - што з хатай рабіць бу-дзем? Прадаваць?.. Я б не прадаваў. Угаспадарыўся б тут, каб пад старасць жыць было дзе.
Ён сказаў і чакаў. Дадаў, чакаючы:
- Ты ж на зямлю не вернешся.
Чаму не?..
- Вып’ем за бацькоўскую хату, - падняў кілішак Віктар. - Цяпер, Яне, яна твая. Але ў ёй іхнія галасы… Спадзяюся, ты не будзеш супраць, калі я раптам наведаюся, каб іх паслухаць?
- І галасы - выкрутасы, - сказаў Ян, і яны выпілі.
З хатай вырашылі.
- Цяпер пра іншае, - падсунуўся Віктар да брата. - Пра тое, што ў хаце.
- Шафа яшчэ даваенная, - крутнуў галавой Ян у адзін, у другі бок. - Самаробная. Кніжная паліца таксама самаробка. Акардэон. Ну, ён і так твой, я граць не ўмею. Стол, чатыры зэдлі і канапа. Можаш забіраць.
Ян, не спяшаючы ўдавацца ў Віктаравы "выкрутасы", звычайна прасіў: "Давай спярша пра рэальнае". А рэальнымі ў хаце былі шафа з выпаленай на левай дзверцы ластаўкай, акардэон, ложак, кніжная паліца, стол, чатыры зэдлі і канапа, на якой Віктар апошні раз і застаў маці, калі заехаў да бацькоў па дарозе ў Вільню… А перад тым прыляцела да яго ў сне вось гэтая, якая на дзверцы шафы выпаленая, ластаўка.
- Я не пра тое, Ян. Я пра цябе, які ёсць у мяне, і пра мяне, які ёсць у цябе. Пра нас з табой, якія былі ў бацькоў. Дык вось ці ёсць? І ці былі?
Брат паглядзеў на яго амаль пакутліва.
- Калі ты пра бацьку...
- Якога мы пахавалі не там, дзе ён хацеў! Пахавалі супраць ягонай волі, каб...
Ян не даў яму дагаварыць, нервова ўскочыў:
- Каб пакласці побач з маці! Каб ён не ляжаў у пустым стэпе над Волгай! Каб нам не ездзіць...
- Каб нам не мець лішніх клопатаў!
- Няхай так! Каб ён не ляжаў у пустым стэпе над Волгай - і каб нам не ездзіць да яго за тысячу вёрст, не мець лішніх клопатаў! Яны табе патрэбныя? Мне - не!.. А калі ты пра маці, дык пра яе я ўсё чуў. Ты казаў на памінках. Нават не казаў! Прамаўляў!..
- У дзяцінстве, ранкам прачнуўшыся, - прамаўляў ён на памінках, - я амаль заўсёды знаходзіў свае чаравікі - кожны паасобку - у розных кутах. Дзед казаў: "З табой дамавік гуляе". Хоць ведаў, што звычка ў мяне такая: кідаць, кладучыся, чаравікі абы-куды. І прыкмета аднекуль узялася: ісці ў адным чаравіку - скарачаць зямны шлях маці. Колькі крокаў ступіў - на столькі дзён скараціў. Таму, абуўшы адзін чаравік, я скакаў да другога на адной назе, але колькі я на адной назе ні скакаў - маці ўсё адно памерла.