- А зараз у вас трызненне?
- Не.
- І ніякіх галюцынацый?
- Ніякіх.
- Як вы думаеце: чаму?
- Бо я здаровы.
- Бо вы... як бы гэта вам сказаць. не зусім жывы. Можна сказаць: мёртвы.
Апошнія словы яна сказала ціха, амаль шэптам - і ён напружана падумаў, што праз нечаканую смерць сваю павінен нешта адчуць. Жах. Боль. Роспач. Але нічога не адчуў. Зусім нічога. Нібы насамрэч памёр. Спытаў толькі:
- Як гэта? Па вашай дыягностыцы?
- Па вашай смерці. Гэта складана патлумачыць, але так бывае. Вы нежывы.
- А калі? Дзе я памёр?
- З паўгода таму ў самім сабе.
Ён і цяпер не адчуў нічога. Ні роспачы, ні болю, ні жаху.
- Вы можаце мяне ажывіць?
- Не. Я не багіня, лекарка. Але ў вас ёсць шанец. Той, хто сам у сабе памірае, можа сам у сабе ажыць.
- Ёсць такія лекі? Я куплю.
- Не. Вам на лекі не трэба траціцца. Ёсць іншыя спосабы. Розныя. Які ваш, я не ведаю. Таму не буду гадаць, гэта за межамі таго, чым я займаюся.
Яна нахілілася да яго, наплыла ўсім нябесным блакітам вачэй - і ён не стрываў, пацалаваў яе, каб пасля сніць і сніць гэты пацалунак з пахам ранішніх, асыпаных росамі горных зёлак, сказаў: "Можа, гэта дапаможа ажыць..." - і яна адказала лёгкім, як дыханне, пацалункам, ледзь крануўшыся ягонах вуснаў: "Можа быць..."
Яны вярнуліся на веранду, дзе на іх паглядзелі, чакаючы. Дзеві-Марыя сказала: "Цікавы выпадак..." - і праводзіла гасцей да брамы, за якой Ганна спытала: "Што цікавага?" - "Тое, што кожны на нешта хворы, а я абсалютна здаровы, і лекарка палічыла, што няварта гэта пры ўсіх абвяшчаць, каб не пазайздросцілі і не сурочылі", - прыдумаў Віктар, на што Ружэвіч сказаў: "З забабонамі баба", - з чым і паехалі.
- Ты выглядаеш так, нібы памёр, - узяла яго за руку, калі пад’ехалі да Калькуты, Ганна, а Ружэвіч, гледзячы ў акно мінівэна, які павінен быў рассыпацца па дарозе туды, але не рассыпаўся нават па дарозе назад, сказаў: "А вось і могілкі. Брытанскія. Для тых, хто не быў, магу правесці экскурсію".
Экскурсіяй на могілкі ні Ала, жонка Ружэвіча, ні Ганна не спакусіліся, паехалі ў гатэль, а Віктар падумаў, што калі памёр, дык на могілках яму самае месца, хай сабе і на брытанскіх, і пайшоў з Ружэвічам, які сказаў Абхаю, што той вольны, у гатэль яны вернуцца пешшу, дарогу ён ведае.
- Запрашаю ў горад нашай будучыні, - упэўнена, відаць было, што не ўпершыню, пераступіў Ружэвіч цераз ланцуг з двума замкамі пры ўваходзе на могілкі. - Гэта не я прыдумаў, Кіплінг апісваў гэтае месца як горад. Яго можна назваць сталіцай Брытанскай Індыі. Ён меўся быць вечным - і такім стаў. Бач, якія надмагіллі на ягоных вуліцах! Сярэдневяковыя замкі, віктарыянскія палацы. І якія людзі ў іх жывуць! Вунь напісана на франтоне палаца: Alass and Alackaday. Гэта не штосьці банальнае кшталту "пухам зямля". Гэта тост! Пажаданне мець каханку і сто тысяч у дзень! Сто тысяч - капітал. А ім тут даставалася і па дзвесце! Менавіта па гэта ехалі сюды, наняўшыся ў Ост-Індскую кампанію, і дзеці англійскіх лордаў, і дзеці ірландскіх люмпэнаў. Тут, у гэтым гародзе, і сын капітана Кука, і сын Чарльза Дзікенса. Сюды ж, у малярыйны край, ссылаліся афіцэры, п’яніцы і забіякі, карцёжнікі, і ўявіце, што варылася ў гэтым катле авантурыстаў! Тыя, каму пашэнціла, а шэнціла не многім, бачыце, у якім узросце яны ў гэтым вечным горадзе сяліліся: дваццаць тры гады, зноў дваццаць тры, дваццаць чатыры, дваццаць адзін, дзевятнаццаць, - дабіраліся да пасадаў упраўляючых факторыямі, дзе хапалі шалёныя грошы. А пачыналі яны звычайна з клеркаў, былі пісцамі, якія за капейкі перапісвалі паперы і жылі ўсе разам, бо так танней было, у доме, які так і называўся, дом пісцоў, а цяпер называецца домам пісьменнікаў. Мінулым разам адна ангельская дама сказала мне, што слова пісьменнік, Writer, якраз і паходзіць са слова пісец, Scribe, а тое ў сваю чаргу з... за-за-забыўся слова, яно галандскага паходжання і азначае "клерк", - пачаў заікацца Ружэвіч, які заўсёды трохі заікаўся, а калі хваляваўся, заікаўся яшчэ больш. - Мы з вамі клеркі, Віктар, - прысеў ён на разламаную пліту каля надмагілля, на якім было напісана, што гэта дом паэта Генры Вавіяна, які жыве тут з 22-х гадоў. - Не паэты, а клеркі, пісцы савецкай імперыі, якая мае намер быць вечнай, але якая, як і Брытанская Індыя, стане могілкамі. З надпісам на маім надмагіллі, вось тут, - паляпаў ён па разламанай пліце: "Па нацыянальнасці я савецкі".
Віктар не чакаў убачыць у Калькуце, увогуле ў Індыі, дзе нябожчыкаў спальваюць і попел развейваюць, гэтакія могілкі. Іх фантастычныя, вар’яцкія, з палацамі і замкамі надмагіллі. Але яшчэ больш не чакаў ён убачыць на такіх могілках такога Роберта Ружэвіча. Самага савецкага паэта з усіх савецкіх паэтаў - і не толькі па нацыянальнасці.