- Ды ну?.. Так усе кажуць. А паказаць табе, Забіякін, як насамрэч было?..
Лётчык націснуў зорку на шлеме - і на трэцім уступе піраміды маўзалея з’явіўся светлавалосы юнак у форме аўстрыйскага афіцэра часоў напалеонаўскіх войнаў, які стаяў каля намёта і, нагнуўшыся да нізенькага зэдліка, чысціў боты. Паспеў пачысціць толькі адзін. Са спіны падкраўся да яго капітан Забіякін, ударыў у спіну штыком, сцягнуў з аўстрыйца абутак ды яшчэ прыхапіў гуталін са шчоткай.
- Вайна ж была, мяне пасля таксама забілі, - паглядзеўшы, як ён аўстрыйца ў спіну закалоў, паспрабаваў апраўдацца вайной Забіякін, ды Лётчык не прыняў апраўдання: "Гэта не віна вайны". І ўсе так падумалі, бо, вядома, вайна - гэта, як і ўсё астатняе, людзі, і што яны робяць, тое і на вайне, і паўсюль робіцца. "Але і вайна з людзьмі робіць сваё, - сказаў Хрыстос, нібыта пашкадаваўшы Забіякіна. - Вайна - гэта тое, што ў самой чалавечай крыві, але можна ачысціцца нават ад гэтага, прайшоўшы праз пакаянне", - а Лётчык тут жа словы ягоныя перакруціў.
- Наш Збаўца шкадуе забойцаў! Ён гатовы ўсіх пашкадаваць, грахі дараваць і ногі абмыць, абы Яго любілі. І называе гэта дабром, маючы ў тым інтарэс. Патрабуючы, вымагаючы любові. А людзі поўныя зла. Так, вы поўныя зла, - гучней загаварыў Лётчык, бо плошча зашумела, - пра што самі ведаеце. Не толькі да раскрыжаваных. Да ўсіх, апроч сябе. Вы прагнеце зла, вам добра, калі іншым кепска. І калі вы прагнеце і прагнеце, патрабуеце зла, і калі ў ім вам добра, значыць, у зле болей дабра, чым у самым дабры. І я вам даю яго, зло. Даю столькі, колькі хочаце, не патрабуючы ад вас за гэта таго, чаго патрабуе Ён. Чаго ў вас няма. І вы бярэце чыстае, без прымесяў фальшывых пакаянняў, зло, бярэце яго ў мяне, жывеце ім - і мяне праклінаеце! А таго, хто не даў вам нічога, апроч цьмяных прароцтваў пра царства Божае, славіце. І з гэтай фальшы знітаваныя і ваша жыццё, і ваша смерць. Вось у чым грэх, вось за што вас трэба судзіць. Усіх, хто тут, апроч хіба аднаго, які ўзяў тое, што я даў яму, жыў з тым і быў мне ўдзячны.
"Та-ва-рыш Ста-лін!.. - зноў, перакрываючы нават гучны голас Лётчыка, прагалёкаў Кашкадамаў, на крык якога Сталін, здрыгануўшыся, выдыхнуў: "Гых!.." - і нешта торгнулася ў грудзях Купалы. Там, дзе нядаўна білася сэрца. "Божа, за што я з ім?.. " - "Дык скажы, - пачулася там, дзе білася сэрца, - што невінаваты…" І Купала ўжо набраў паветра ў грудзі, каб сказаць: "Судзіце мяне за грахі мае на маім крыжы, я не мушу цягнуць чужы", - але тут крутнула ветрам, другім бокам павярнула вянок, у якім лятала Спагада…
З вянка глядзела маці. І ў вачах яе стаялі слёзы.
Гэта доўжылася імгненне, бо вянок зноў крутнуўся, Купала ўбачыў слязінкі ў куточках вачэй Спагады - і выдыхнуў паветра: "Гых!.."
- Я памыю ногі яму, калі мне, грэшніцы, будзе тое дазволена, - выйшла з вядром з-за спінаў віленскіх пакутнікаў Ганна, і ўсе, хто быў на маўзалеі і хто на Лобным месцы, зірнулі на яе: каму?.. Сталіну?.. Купалу?.. - І ваду вып’ю, - паглядзела Ганна на дах порціка над маўзалеем, чакаючы, мусібыць, адказу адтуль, але ніякага адказу не было. "На гэта не патрэбны дазвол", - прамовіла галава патрыярха, якую трымаў аберуч архімандрыт Данскога манастыра Ісідар, і тады Ганна ўкленчыла пад крыжам каля Купалы, які адчуў, як раптам абмяк, знясілена звесіўшы галаву, Сталін, і пачуў, як сказаў ён шэптам: "Усе мяне прададуць…"
56
Вестыбюль варшаўскага гатэля, у якім пасялілі дэлегацыю беларускіх савецкіх пісьменнікаў, быў забіты маладымі паненкамі.
- Што ў вас тут? Злёт польскіх камсамолак? - спытаў Віктар парцье, і той буркнуў, не хаваючы непрыязні: "Злёт польскіх курваў. Яны ўжо даўно без працы, а ім сказалі, што ў нашым гатэлі замежныя турысты пасяліліся".
- "Якія замежныя?" - "Вы. Ніякіх іншых замежных турыстаў у Польшчу не пускаюць. Ды і хто паедзе, калі ваенны стан?" - "Мы ж прыехалі". - "Вас прыслалі". І парцье, зарэгістраваўшы Віктара, не падаў, адкінуў яму ягоны чырвоны пашпарт.
У варшаўскіх крамах не было нічога. Панчохі не купіць, а не тое што сукенку - і прастытуткі гатовыя былі абслугоўваць хоць за што. За шакаладку. Але члены дэлегацыі беларускіх савецкіх пісьменнікаў рабілі выгляд, нібы шакаладак у іх няма.
Пасяліліся яны днём, а ўжо ўвечары Чэслаў Любча, з якім Віктар пазнаёміўся, калі той быў карэспандэнтам польскага радыё ў Маскве, спытаў: "Ты чаго прыехаў? Я хіба цябе запрашаў? А не запрашаў, дык едзь назад!"
Яны ўсе, парцье ў гатэлях, прастытуткі, карэспандэнты польскага радыё, прадавачкі за пустымі прылаўкамі, кожны рабочы ў Гданьску і кожная прыбіральшчыца на варшаўскім вакзале, кожны прахожы на кракаўскай ці познаньскай вуліцы баяліся аднаго: што ў Варшаву, як не так даўно ў Будапешт і Прагу, увойдуць савецкія танкі. І дэлегацыя беларускіх савецкіх пісьменнікаў была для палякаў экіпажам аднаго з тых танкаў, якія стаялі за Бугам на савецка-польскай мяжы.