- А ты камандзір гэтага танка! - казаў яму Чэслаў, усё ж згадзіўшыся нарэшце сустрэцца з Віктарам як перакладчык з паэтам. - Я разумею, што пачэсна мець у сваім танку механіка-кіроўцу Танкевіча і камандзіра вежы Брыльца, але ты разумееш, у што ты ўляпаўся?
Віктар дарэшты зразумеў гэта, калі пад колы аўтобуса, у якім разам з ансамблем народнай музыкі і танца, далучаным да дэлегацыі пісьменнікаў, ехалі яны на канцэрт, кінулі трохлітровы слоік алею, а пад сцэнай палаца культуры, дзе павінны былі яны выступаць, знайшлі самаробную бомбу, - так што дзякуй Богу, што не даехалі, і ўсё абышлося разбітымі насамі і выбітымі зубамі: кіроўцу ўсё ж удалося ўтрымаць аўтобус на колах, ён знёс прыдарожныя слупкі, слізгануў з дарогі на ўзбочыну, але не перакуліўся. "Во пшэкі! - працадзіў кіроўца скрозь выбітыя аб стырно зубы. - Жаляцца, што дзяцей няма чым карміць, а самі алей слоікамі на дарогу кідаюць!"
- Куды ты прывёз нас? - выціраючы кроў з рассечанай губы, спытаў Віктара агаломшаны Чаргінаў. - Куды і для чаго ты нас прывёз? - на што Танкевіч пракінуў раздражнёна: "Ты, Іван, не хлопчык! Не рабі выгляд, нібы не ведаў, куды ехаў і для чаго?" - але і па ім было відаць, што сам ён цалкам усведамляць гэта пачаў толькі цяпер.
У першы дзень дэлегацыю беларускіх савецкіх пісьменнікаў вадзілі па кабінетах партыйных функцыянераў, большых і меншых начальнікаў, кіраўнікоў якія і падобныя былі адзін да аднаго, і словы казалі адны і тыя: маўляў, зараз цяжкі час, але ён міне, масты братэрства, якія ўзвялі над Бугам савецкі і польскі народы нікому не ўдасца падарваць. Калі ў другі дзень такія ж людзі сустрэлі іх у Саюзе польскіх пісьменнікаў, Танкевіч не вытрываў: "Я болей слухаць не магу гэтых маставікоў!"
- Ні з кім з прыстойных людзей звесці цябе не магу, - адмахнуўся Любча, калі Віктар спытаў яго, ці можа дэлегацыя нефармальна сустрэцца з варшаўскай інтэлігенцыяй. - Усе прыстойныя літаратары, мастакі, музыкі ці ў турме, ці ў эміграцыі. Засталіся толькі курвы ў кабінетах, у якія вас водзяць. Вось з імі і сустракайцеся.
- У нас шакаладак столькі няма, - сказаў Віктар, і Чэслаў не зразумеў: "Якіх шакаладак?" А калі Віктар растлумачыў, якіх, Любча ўскіпеў: "Не чапай нашых курваў! Нашы курвы - не вашы курвы. Вашы курвы, калі мы прыйдзем, будуць нам смактаць, а нашы курвы, калі вы прыйдзеце, будуць вас забіваць!"
Гледзячы на паненак у холе гатэля, Віктар так не сказаў бы, але не стаў спрачацца. Упершыню ён бачыў Чэслава Любчу, беларуса з Наваградчыны, які воляй лёсу апынуўся ў Польшчы, гэтакім зацятым палякам. "Цяпер і ты мусіш быць палякам, цяпер усе прыстойныя людзі ў свеце - палякі. Толькі Ярузельскі - вырадак. З Брэжневым, які гатовы ўвесці ў Польшчу войскі, цалуецца! Просіць увесці хутчэй! Васямнаццаць дывізій разам з немцамі і чэхамі! І ўяві, што тут будзе! Кроў! Вайна!"
Калі праязджалі Брэст, Віктар бачыў, што вайскоўцаў у горадзе значна больш, чым звычайна. Якраз падыходзіла, не маскіруючыся, не хаваючыся, новая калона, і ён падумаў, што не хаваюцца, каб папалохаць. Але калі падключаюць саюзнікаў, калі збіраюць "інтэрнацыянал", тады гэта не проста запалохванне.
- Скуль ты ведаеш пра войскі?
- Ад чэхаў! Думаеш, яны забыліся пра савецкія танкі? Думаеш, у нас там сваіх людзей няма?.. Рыхтуецца акупацыя, а Ярузельскі ўсіх, хто гатовы жыццё аддаць за Польшчу, пасадзіў! Уся "Салідарнасць" за кратамі! А тых, хто яшчэ на волі, ён гатовы расстраляць, як расстраляў рабочых у Гданьску!
Чэслава калаціла, калі ён гэта казаў. І глядзеў так, нібы Віктар быў сярод тых, хто страляў гданьскіх рабочых.
- Няхай танкі! Няхай Ярузельскі вырадак! Але я тут пры чым?
- Як пры чым? Ты з Брэжневым не цалаваўся?
Што беларускія паэты ў Мінску, што польскія перакладчыкі ў Варшаве… Усе лепшыя толькі таму, што не цалаваліся з Брэжневым.
Віктар не крыўдаваў на Чэслава - за што крыўдаваць? Калі думаць, што заўтра з усходу прыйдзе да цябе вайна, і бачыць перад сабой чалавека з усходу, няхай і сябра, дык яшчэ і не такое скажаш. А сябру - тым больш.
"Саветы бацьку майго згнаілі ў лагеры пад Навасібірскам, а цяпер ідуць, каб мяне забіць! І ты ідзеш з імі! І хочаш, каб я цябе тут абдымкамі сустракаў?"
Бацька Чэслава Любчы памёр у сібірскім лагеры. Чэслаў казаў: "Вырасшы бязбацькавічам, я, ватны па натуры, стаў каменным па характары. Жыццё такім зрабіла".
Пасля вайны маці ягоная з дзецьмі перабралася з Беларусі ў Польшчу, і Чэслаў, беларускі нацыяналіст, які ў Саюзе беларускай моладзі спяваў "Мы выйдзем шчыльнымі радамі", стаў яшчэ і нацыяналістам польскім.