- Не ўсе ж прыстойныя людзі з’ехалі, ты ж застаўся, - угаворваў Віктар ускіпелага двойчы нацыяналіста знайсці каго-небудзь з вядомых польскіх літаратараў на сустрэчу з вядомымі літаратарамі беларускімі. - Значыць, яшчэ нехта застацца мог. І ўсе яны ведаюць, хто такі Танкевіч, хто такі Брылец…
- Ян Твардоўскі тут, - пачаў патроху здавацца цвёрды па характары, але мяккі па натуры Чэслаў. - Ён жа не толькі паэт, ксёндз, дык як яму кінуць паству? Сёння, дарэчы, у касцёле манастыра візітантак прапаведуе. Падыходзьце, на пропаведзь усім можна. А там пабачым…
Пабачыліся ў кватэры Твардоўскага, куды, апроч іх, запрасіў гаспадар з паўтузіна прыхаджанаў, якім не хапіла пропаведзі і якім ён ужо дома казаў: "Злом можа быць нават дабрыня. Асабліва, калі яна чужая. Я люблю кашу, дык і табе дам, і ты яе любі. Чаму? Бо я яе люблю! Я так жыву, дык і ты так жыві, як я! Чаму? Бо я так жыву! А на тое, што нехта любіць не кашу, а клёцкі, што хтосьці інакш хоча жыць, напляваць!"
Пасля такой казані ён прапанаваў прывітаць гасцей з Савецкага Саюза, і прыхаджане, тут жа спаслаўшыся на тэрміновыя справы, адзін за адным павыходзілі, засталіся толькі манашка-візітантка, што прыслужвала ў доме, і лысаваты фацэт у акулярах, які спытаў: "Ойча, можна я гасцей вершам прывітаю?" І пачаў:
Czekamy ciebie, czerwona zarazo,
byś wybawiła nas od czarnej śmierci,
byś nam Kraj przedtem rozdarłwszy na ćwierci,
była zbawieniem witanym z odrazą!.. [9]
Віктар ведаў гэты верш Юзэфа Шчэпаньскага, напісаны пад канец лета сорак чацвёртага, калі немцы распраўляліся з варшаўскімі паўстанцамі, а Чырвоная армія стаяла пад Варшавай і не спяшалася паўстанцам дапамагаць. Любча, які прачытаў яму верш "Чырвоная чума" некалі ў Маскве, даводзіў, што савецкія войскі не вызвалялі Варшаву на загад Сталіна, які нібыта сказаў: "Чым болей польскіх нацыяналістаў і нямецкіх фашыстаў пераб’юць адзін аднаго, тым нам лепей", - і, мусібыць, пра тое калі не ведаў, дык здагадваўся Шчэпаньскі, які загінуў падчас паўстання, уклаўшы ў свой апошні верш столькі нянавісці да "чырвонай чумы", колькі яе ва ўсім ім было, і цяпер, амаль праз сорак гадоў, яна віравала ў гэтым лысаватым фацэце ў акулярах, з такім напалам вырывалася з яго, што цяжка было яе стрываць, і першым, як і ў Саюзе пісьменнікаў, не стрываў Танкевіч. Ён падняўся: "Дзякуй, пане Яне…" - і пайшоў, а Твардоўскі сказаў: "Калі ласка…" - і не стаў ні перад кім з беларускай дэлегацыі, якая чародкай рушыла за Танкевічам, перапрашацца, не стаў нікога затрымліваць.
- Ты сам гэтага хацеў! Сам прасіў сустрэчы з кім-небудзь прыстойным! - агрызаўся Чэслаў на лаянку Віктара. - Дык што ты цяпер ад мяне хочаш?
Віктару не хацелася нічога - ён не ведаў, дзе сябе падзець. Вярнуўшыся ў гатэль, у вестыбюлі якога ўсё яшчэ чакалі шакаладак некалькі паненак, успомніў, як Чэслаў сказаў: "Польскія курвы цябе заб’юць", - і ўзяў дзвюх. "Забівайце!" - завёў іх у нумар, піў з імі ўсю ноч прывезеную з Мінску гарэлку і з такой жа нянавісцю, з якой фацэт у акулярах верш пра чырвоную заразу чытаў, быў з імі, крычаў істэрычна: "Курвы!.. Калі летам сорак чацвёртага савецкія танкі не ўвайшлі ў Варшаву, стаялі за Віслай, дык я тут пры чым?.. Калі ўвосень восемдзесят другога савецкія танкі стаяць за Бугам, каб увайсці ў Варшаву, дык я тут пры чым?.." - і суцішыўся толькі тады, калі адна з іх, найбольш п’яная і найбольш падобная да курвы, вы-паліла ў твар: "Ty sam jesteś kurwa!" - і пайшла з нумара, хістаючыся, не ўзяўшы шакаладку.
Курва!..
Раніцай ён патэлефанаваў Ганне: "Я твайго бацьку ніколі ні пра што не прасіў, усё, што ён рабіў, ён рабіў сам, а цяпер прашу: хай што-небудзь, што заўгодна прыдумае, каб сёння ці заўтра адазваць мяне з Варшавы ў Маскву, інакш я тут застрэлюся, чуеш, застрэлюся!" - і пачуў: "Страляйся!.. Няўжо ты не разумееш, што цяпер, пасля даноса Мацвеева, твая паездка ў Варшаву - праверка! І калі ты не пройдзеш яе, сапраўды можаш страляцца! - кінула яна трубку, а праз гадзіны тры, якія ён тупа прасядзеў на крэсле перад люстэркам, трымаючы галаву абедзвюма рукамі, не ведаючы, куды яе пакласці, і ўсё болей таго фацэта, якога ў люстэрку бачыў, ненавідзячы, Ганна сама патэлефанавала: "Я сказала Грачыну, што калі ты кіраўнік дэлегацыі, дык трэба і абазначыць цябе як кіраўніка, адпаведна статусу, і Грачын дамовіўся пра тваю сустрэчу з Ярузельскім. А пасля сустрэчы цябе будуць чакаць з выступам на польскім тэлебачанні".
Курва!
Скрозь адны курвы! Жанчыны, мужчыны, паэты, фацэты!.. У Варшаве, у Маскве!..
Вярнуўшыся ў Маскву з Індыі, ён усё чакаў, калі яго паклічуць на Лубянку, а яго ўсё не клікалі. Затое, што яго моцна здзівіла, патэлефанавалі з Мінска: "Тэрміны паездкі ў Варшаву канчаткова ўзгодненыя з польскімі таварышамі, таму вам як кіраўніку групы заўтра а 10-й раніцы трэба быць на інструктажы ў Доме дружбы". Ледзьве паспеўшы на вечаровы цягнік у Мінск, усю ноч ён думаў дарогай, што б гэта ўсё значыла, але ні да чаго не дадумаўся. З вакзала адразу паехаў у Дом дружбы, дзе два "інструктары", гэбіст і цэковец, доўга дудукалі пра найскладаную палітычную сітуацыю і магчымасць правакацый у Польшчы, але не сказалі, што прыезд у Польшчу савецкіх пісьменнікаў з танцорамі ў час, калі на мяжы стаяць савецкія танкі, гэта правакацыя і ёсць.