LVII
З усіх выступаў маўзалея, з порціка і трыбуны, з усёй прасторы ад Васільеўскага спуска да Александраўскага сада Красная плошча глядзела на лобнае месца і маўчала.
- Можа, спярша пап’еш?.. - падняла вядро Ганна, і Купала ўбачыў, што на донцы выбіты крыж, папярэчына якога выглядала трохі пахіленай, а левы бок яе быў карацейшы за правы. Яшчэ з гэтага ж боку было закляпанае трымя клёпкамі адно вушка - і Купала пазнаў вядро. Яно было з касцёлу ў Радашковічах, дзе яго хрысцілі: у гэтым вядры, як распавядала маці, прынеслі ваду на хрост. Назаўтра пасля хросту маці паехала ў Маладзечна, купіла і аддала ў касцёл новае вядро, а гэтае ў ксяндза выпрасіла. Яно стаяла ў іхняй хаце, вада ў ім ніколі не мутнела, заўсёды была чысцюткай, як толькі што з крыніцы, і здавалася маленькаму Купалу салодкай…
Зараз яму здалося, што ён глынуў той вады.
- Дзякуй, я напіўся… - сказаў ён, і Ганна, паставіўшы вядро, зачарпнула ваду далонямі, прахалодна дакранулася да балюча-гарачых ступняў, якія смылелі.
Не адны горкія здараліся ў ягоным жыцці часіны - бывалі і салодкія. І не толькі тады, калі быў маленькі і піў салодкую ваду. У салодкія часіны пісаліся паэмы, кахаліся жанчыны. Ну, няхай гэта былі не часіны, імгненні, але яны здараліся. Ды такога салодкага імгнення, як зараз, калі ён вісеў, раскрыжаваны, і жанчына, якую ён кахаў, вадой з вядра, з якога піў ён у маленстве, ногі яму абмывала, Купала не помніў.
"Адкуль у яе вядро з нашай хаты?.." - глядзеў ён, адчуваючы, што ўсё ёй даруе, на Ганну, і тая, таксама адчуўшы, мусібыць, што ён даруе ёй, яшчэ й пацалавала ногі ягоныя: "Маці твая ўчора прыходзіла, прынесла…" Купала не падумаў, што гэта дзіўна, бо маці памерла, а ўспомніў, што было аднойчы ў ягоным жыцці такое самае, як цяпер, салодкае імгненне!..
Хлопчыкам ён гуляў на выгане ў пікара і парэзаў нагу аб бляшанку. Парэз быў рваны, глыбокі, крываточыў і балеў невыносна. Нарваўшы трыпутніку, ён дакульгаў да рэчкі, сеў на кладку, абмыў рану, прыклаў трыпутнік - кроў не спынялася, боль не сціхаў. Яго пачало трэсці ці то ад болю, ці то ад холаду, бо ўжо азяблай была восеньская вада, па якую ішла да рэчкі маці - убачыла сына, кінула вядро, падбегла: "А маё ты дзіцятка, Яначка мой!.." Схапіла яго, падняла, прыціснула да грудзей і так доўга з ім стаяла на кладцы, паўтараючы: "Дзіцятка маё, Яначка мой..." Ён глядзеў за спіну маці на раку, на той, на другі бераг, дзе былі большыя, чым вёска, могілкі, на восеньскі, дрыготкі лес за ракой, на халодныя аблокі над лесам, якія плылі далёка за лес, за небасхіл у бясконцасць, і так шкада яму стала тых, хто ляжыць на могілках, каго ўжо ніхто і ніколі не абдыме, не сагрэе, і такая раптам абняла яго любоў, такім ён адчуў сябе шчаслівым, што яго гэтак любяць у гэтым бясконцым, дзе мёртвых болей, чым жывых, халодным свеце, у гэтым жыцці, у якім да смерці - толькі перайсці кладку, і так цёпла яму стала, схаванаму ад смерці і холаду ў матчыны грудзі, і стала гэтак соладка, як не бывала ні ад ранняга травеньскага, ні ад позняга жнівеньскага мёду, які крывёй адчуў ён на вуснах маці, калі тая, вынесшы яго на бераг і пасадзіўшы ў падол, пацалавала рану - і боль сышоў.
Ноччу ён прачнуўся ў страху, не разумеючы, чаго баіцца, бо ночы, цемры ён не баяўся, і ляжаў, гледзячы ў столь, што бялела ў цемры, і на якой, як нейкія пісьмёны, ляжалі, пагойдваючыся, цені аголенай слівы за вакном, глянуўшы ў якое і ўбачыўшы прышчэрбленую, нібы параненую, поўню, ён падумаў, што любіць яго будуць толькі параненага.
"Ці раскрыжаванага, - сказаў Хрыстос у ім. - Так што трывай".
"А колькі трываць?"
"Столькі, колькі хочаш, каб любілі".
"А інакш ніяк?"
"Ніяк інакш".
"Я ўжо не хачу. Надта цяжка… Невыносна нават па смерці…"
"Але ж я трываю…"
"Дык Ты Сын Бога. Як табе Божым Сынам быць?"
Спытаўшы, Купала тут жа завінаваціўся, што ў яго вырвалася такое дзёрзкае пытанне, але Хрыстос успрыняў яго спакойна.
"Як і табе", - адказаў Сын Божы нейкім інакшым, чым перад тым прамаўляў, голасам. Як бы голасам брата - і Купала зразумеў, пра што Ён. Яму таксама не падабалася, калі людзі самі сябе называлі рабамі, няхай і Божымі, але цяжка было ўявіць Божымі дзецьмі Сталіна ці Берыю, Мяркулава ці Кашкадамава.
"І тым не менш, - сказаў Хрыстос. - Яны дзеці Ягоныя. І ўсе яны, і Качарыгі, і Юды - ягоныя дзеці".
"Таму і Страшны суд адкладваецца? Бог чакае, пакуль усе пакаюцца і ачысцяцца? Ён чакае, бо шкадуе?"
Хрыстос зноў памаўчаў.
"Ты пытаеш пра тое самае, што і я. Але няма адказу."
Ён усё ж шукаў апраўдання няспраўджаным прароцтвам. Хацеў давесці, што не падманваў Віфсаід і Харазін.
"Я сустрэў Юду ў Харазіне, - тым жа даверлівым голасам брата казаў далей Хрыстос. - Ён распавёў мне, як жонка ягоная памірала з голаду. Цяжарная была. Яна памірала, а ён нічога не мог зрабіць: ва ўсёй Галілеі зярнятка не знайсці было, усё спаліла небывалая спёка. І ён страціў жонку і ненароджанае дзіця. А калі пачуў пра царства Божае, зразумеў гэта так, што яны ўваскрэснуць і будуць з ім. І жонка, і тое дзіця, якое ў Царстве Божым народзіцца. Таму пайшоў са мной. І калі ў Іерусаліме я сказаў Юду, што ён зразумеў мяне не так, што царства Божае ў ім самім, як дзіця ягонае ў ягонай жонцы, ён сказаў: "Дык яно ж мёртвае". І зрабіў тое, што зрабіў. Стаў тым, хто мяне прадаў. І я ведаў, што ён пакажа на мяне ў Гефсіманскім садзе, няцяжка было гэта прадбачыць. Дык вось што гэта: здрада? Ці помста за маё няспраўджанае прароцтва, якое стала ягонай няспраўджанай надзеяй?.. Тады ці можа быць кара за гэта на Страшным судзе? А калі можа быць, дык якая?.. І калі караць тых, хто спадзяваўся на прарока, дык што рабіць з прарокам?..