- Вы па тэлескоп? - спытаў Купала. - Чаму вы думаеце, што ён ваш?.. Зрэшты, можаце забіраць, я цяпер без тэлескопа ўсё бачу. Нават зорку Акубенс, якой восенню амаль не відаць. Магічная зорка. Падвойная. Зорка прароцтваў і пранікненняў у мінулае.
- Вы пад ёй нарадзіліся.
- Вы гэта памятаеце? А вы пад якой?
- Таксама пад ёй.
- Таксама?.. Тады не дзіўна, што ў мінулае праніклі. Сядайце… Я ведаў, што прыйдзеце. Ці вы, ці нехта іншы… Але не думаў, што маім шляхам.
Віктар зразумеў, пра што ён.
- Так, амаль вашым. Хоць спрабаваў яго пазбегнуць.
- Не ўдалося?
- Так, не ўдалося.
Купала ўзяў цыгарку, запальнічку, закурыў.
- На жаль, нічым не магу дапамагчы. Немагчыма пазбегнуць непазбежнага.
- Але ж гэта не непазбежнае. Гэта выбранае.
- У вас быў выбар?
- Так. Як і ў вас.
- Смерць ці жыццё - гэта не выбар.
- А што гэта?
Купала прамаўчаў. Ці не захацеў адказаць, ці не меў адказу. Памаўчаўшы, спытаў:
- Вы прыйшлі мяне вінаваціць?
- Не. Цяпер - не. Але раней, у пару юнацтва…
- Калі хацелася мець ідэальных бацькоў?
- Так. Маці, якая б ні ў чым не схібіла, бацьку, які б не паддаўся, не зламаўся, не спакусіўся, а калі ўсё ж зламаўся і спакусіўся - зрабіў выбар паміж жыццём і смерцю.
Падняўшыся, Купала падышоў да вакна, доўга глядзеў у яго. Сказаў, не павярнуўшыся, і Віктар бачыў, як напружылася ягоная спіна.
- Недзе я ўжо чуў такое. Маўляў, быў у Купалы выбар… "Ён мог падацца ў эміграцыю, мог пакончыць самагубствам, мог сказаць "не" бальшавікам і ўпасці ў дол у Курапатах. Нічога такога ён не зрабіў", - хіснуўся Купала, нібы яму ўдарылі ў спіну. - Перапрашаю, што не апраўдаў надзей. І перапрашаю за банальнасць адказу.
Ён вярнуўся да стала, сеў.
- Я так разумею, што размаўляць нам болей няма пра што. Усё сказана. - І кіўнуў на пустыя бутэлькі пад сталом. - Можна было б выпіць, але і выпіта ўсё. Хіба падняцца на дзясяты паверх. Там госці ў старшыні Саюза пісьменнікаў, яны выпіваюць. Хочаце?
- Не.
- Чаму?
- Бо ведаю, што будзе, калі вы падымецеся на дзясяты паверх.
Купала дакурыў, пацягнуўся да пачка па новую цыгарку - пачак быў пусты. "У мяне тут схованка ёсць", - зноў прайшоў ён да вакна, засунуў руку пад падваконнік і дастаў цыгарку. Яна была зжаўцелая, ён закашляўся, закурыўшы, спытаў праз кашаль:
- Ведаеце, што будзе?.. Тады, можа, і мне скажаце? Бо ўсё адбылося гэтак хутка, што я не ўцяміў, як. Помню, як раней спрабаваў зарэзацца, а тут - заслона.
- Я не зазіраў за заслону і не ведаю, як. Ведаю толькі - што.
- Дык давайце падымемся. І ўсё ўбачыце. Потым раскажаце, мне цікава…
- Не!
- Чаму? Баіцёся ўбачыць маю смерць яшчэ больш банальнай за жыццё?
Ён сам сказаў тое, чаго не хацеў казаць Віктар.
- Адзін з маіх сяброў любіць паўтараць: "Невядомае - усё, што захочаш, а вядомае толькі адно". Праз невядомае ваша жыццё небанальнае.
- А якое? Пісаць і піць, піць і пісаць - што можа быць больш банальным?.. Хіба што насамрэч скончыць жыццё самагубствам, калі піць можаш, а пісаць ужо не! Ды калі яшчэ ў цябе некаханая жонка, калі ў цябе маці, якую ты кінуў адну паміраць, і каханая палюбоўніца, якая цябе раскахала!
Так мог сказаць толькі бязлітасны да сябе чалавек.
Віктар думаў, што Купала будзе апраўдвацца, шкадаваць сябе, а ён не апраўдваўся і не шкадаваў.
- Вы не шкадавалі сябе. Тады чаму ўсё ж не паспрабавалі…
Купала ўскочыў, кінуў недапалак у попельніцу, не патушыўшы яго.
- Яшчэ раз узяць нож і яшчэ раз успароць жывот? Каб сказалі, што вар’ят, і завезлі ў вар’ятню? Бо да таго дапіўся, што не хоча жыць? А я жыць хацеў! Думаеце, гэта проста - не захацець жыць? Праз што? Знайдзіце ў сабе адказ на гэтае пытанне: праз што? І калі знойдзеце, паспрабуйце! - дастаў ён з кішэні і паклаў на стол складны сцізорык. - Я выйду, каб вам не замінаць.
- Чакайце!
- Чаго чакаць? - пазногцем патушыў недапалак Купала, якога размова з Віктарам відавочна пачала раздражняць, і Віктар падумаў: "Яго раздражняў гэты свет. Ён баяўся, што будзе раздражняць і той. Таму не паспрабаваў…"
- Яшчэ спытаць хачу…
- Што?
Не пытаць жа: "Вы не паспрабавалі, бо пабаяліся…" - і Віктар ужо й не ведаў, што яшчэ спытаць, але яму не хацелася, каб Купала вось так, даўшы нож для самагубства, сышоў, нібы нож для паэта - самы важны інструмент, таму пра яго самая важная, апошняя размова, і ён спытаў:
- Вы больш не пішаце лісты да Бога?
Выходзячы, Купала спыніўся каля таршэра, пад якім паўтара года таму спала на падлозе Ганна.
- Вы пра што? Калі пра вершы, дык гэта не лісты да Бога. І ні да каго. Гэта нашы шэпты ў вечную адсутнасць.