- Ды ён не рускі, - памыў талерку і вярнуўся Мяркулаў. - Габрэй.
- Габрэй… - пыхнуў люлькай Сталін. - Дык вось да нацыянальнага пытання. Калі б, скажам, Мяркулаў размаўляў на ідышы, я гаварыў па-грузінску, а вы па-беларуску, мы б адзін аднаго зразумелі? Не. А гаворым на адной мове - і разумеем. Дык вось: каб усімі савецкімі народамі, як адным народам, будаваць сацыялізм, нам патрэбная адна мова. - І тут Сталін, сказаўшы нешта па-грузінску, хітра глянуў. - Так?
- Выбачайце, - не зразумеў Купала. - Што - так?..
- Бачыце, вы не разумееце. Адзін Мяркулаў мяне разумее, - павярнуўся Сталін да камісара. - Ты разумеет мяне, Усевалад?
- Не зусім, таварыш Сталін, - асцярожна адказаў Мяркулаў. - Чаму я павінен размаўляць на ідышы, калі я грузін? - І ўбачыўшы, як Сталін усміхнуўся, асмялеў. - І яшчэ… У сорак першым я вас цалкам разумеў. А ў сорак другім, калі адправілі ў Куйбышаў працаваць…
- Ну й адправіў у Куйбышаў працаваць, - паморшчыўся і пастукаў люлькай аб край попельніцы Сталін. - Не ў Беларусь жа партызаніць паслаў. - А вы партызанілі?.. - зноў хітравата глянуў ён на Купалу, і той дастаў з левай унутранай кішэні пінжака, дзе ляжалі харчовыя карткі і пасведчанне сябра Саюза савецкіх пісьменнікаў, верш-улётку "Беларускія сыны".
- Не. Я пісаў. Пачытайце. Гэта пра партызанаў.
Сталін падняўся, перайшоў ад абедзеннага стала да пісьмовага, начапіў акуляры (ён, аказваецца, акуляры носіць!) і пачаў чытаць. Спачатку запінаючыся, а пасля з усё большым імпэтам, з цудоўным беларускім вымаўленнем, без ніякага, што ў ягонай рускай мове было чуваць, акцэнту:
Па беларускім бітым шляху,
Б’ючы ў кайданавы званы,
Брыдзе чужынец, а зь ім побач
Хто?
- Беларускія сыны!
У беларускім вольным краі,
Зь ярэмнай збрыўшы стараны,
Царыць чужынец, а ў паслугах
Хто?
- Беларускія сыны!
Над беларускай беднай хатай,
Як полка вырвана з труны,
Вісіць чужы сьцяг, а трымае
Хто?
- Беларускія сыны!
У Беларусі сьпеў чужацкі,
Як над касьцямі груганы,
Крумцяць чужынцы, а іх складам
Хто?
- Беларускія сыны!
На беларускім буйным полі
Зь вясны да новае вясны
Растуць крыжы, а пад крыжамі
Хто?
- Беларускія сыны!
Прычытаў, як песню праспяваў. І спытаў, прачытаўшы:
- Вы не будзеце супраць, таварыш Купала, калі я гэты верш сабе на памяць пакіну?..
"Калі б тут з кінахронікі хто-небудзь быў, дык беларускае нацыянальнае пытанне было б вырашанае раз і назаўсёды! - падумаў Купала. - Каб нехта зняў і ўсяму свету паказаў, як па-беларуску прамаўляе Сталін! Як правадыру ўсё болей падабаецца інтанацыя верша! Як пад самы канец ён ускідвае рукі, выдыхаючы: "Растуць крыжы, а пад крыжамі Хто? Беларускія сыны!" - і так замаўкае, гэтак сцішваецца, нібы вось-вось закрычыць ад болю за Айчыну і абудзіць, з вечнага сну падыме беларускіх сыноў…"
Абудзіўся камісар. Зірнуўшы на Сталіна, які стаяў крыжам, нібы чакаючы апладысментаў, Мяркулаў падышоў да Купалы і спытаў, з пятаў на наскі і з наскоў на пяты кіўнуўшыся:
- Вы што сабе дазваляеце? З каго надумалі жартаваць? Якія тут партызаны? Нацыяналісты - партызаны?
Сталін, не дачакаўшыся апладысментаў, апусціў рукі.
- Што?.. Дык чужынцы - не немцы? Рускія?
- Не толькі, - чамусьці не спалохаўся і сам здзівіўся з гэтага Купала. - Немцы таксама. І палякі…
Мяркулаў крывёў наліўся - у ім хапала крыві.
- А ну ўстаць! - гэтак ухапіў ён за каўнер Купалу, нібы яшчэ раз сабраўся скінуць у лесвічны пралёт, пацягнуў з кабінета, але Сталін спыніў яго.
- Ты не бойся, Усевалад. Я цябе не расстраляю. Хоць за тое, што ты дазваляеш сабе пры таварышы Сталіне ў адносінах да лаўрэата Сталінскай прэміі, можна й расстраляць. Правільна я кажу, таварыш Купала?
Купала не любіў расстрэлаў, таму прамаўчаў.
Сталін глянуў на Мяркулава, той выцягнуўся ў струнку: "Правільна, таварыш Сталін!" - і Купала ўпершыню з таго моманту, як зляцеў на мармуровую падлогу гатэля "Масква", адчуў, як добра быць мёртвым.
- І што палякі, правільна, - вытрымаўшы паўзу, каб Мяркулаў яшчэ павыцягваўся, спакойна пыхнуў люлькай Сталін. - І правільна, што немцы. А што рускія - не. Няправільна. Рускі народ - вялікі народ, таварыш Купала. Вось маглі б немцаў перамагчы беларусы? Ці хай нават грузіны? Не. А рускія перамаглі. Яны нават Украіну могуць заваяваць, калі захочуць.
- А навошта ім заваёўваць Украіну?
- Як навошта? Бо яны рускія. Не беларусы і не грузіны. Вам не трэба? І мне не трэба. А рускім трэба. Правільна, Усевалад?