Панамарэнка, як па ім відаць было, ніякіх самастойных рашэнняў ад беларускіх паэтаў не чакаў, таму спытаў незадаволена: "Якую канкрэтна, таварыш Броўка, вы падтрымліваеце прапанову?" - і Броўка, убачыўшы рэакцыю Панамарэнкі, хоць і зрабіў паўзу, завагаўся, але ўсё ж не прамаўчаў: "Прапанову надаць Янку Купалу яшчэ адно званне народнага… двойчы народнага, беларускага і рускага, як сімвал вечнага братэрства".
Не ведаючы, што сказаць, каб не памыліцца, у адказ на гэткую неча-канку, першы сакратар беларускага партыйнага ЦК спытаў Мяркулава, які іранічна ўсміхаўся, седзячы насупраць: "Але ж у Расіі, па-мойму, няма такога звання?.." - а потым, зірнуўшы на рускіх савецкіх паэтаў, пасля на савецкіх паэтаў беларускіх, на Броўку, Глебку, Танка, як бы пажартаваў: "Калі яшчэ адно званне Купалу надаць, дык некаму з вас яно не дастанецца..." - і старшыня секцыі дзіцячых пісьменнікаў Маршак засмяяўся.
Ён засмяяўся не праз жарт Панамарэнкі, якога й не чуў, распавядаючы на вуха Купалу пра свае дзіцячыя гады, пражытыя ў доме дзеда, казённага равіна Бера Гіцельсона на Бібкіным правулку ў Віцебску, горадзе, пра які думаў, што гэта габрэйская сталіца, бо дзед казаў, што ў Віцебску нават коні размаўляюць на ідышы. Успомніўшы гэта, Маршак і засмяяўся, а Стаўскі, якому відавочна не спадабалася ні прапанова Лібермана, ні двухсэнсоўная пазіцыя Панамарэнкі, раптам спытаў: "Свае антысавецкія фельетоны ўспомнілі, Самуіл Якаўлевіч? Ці з чаго вам смешна?.."
Усё як заўсёды…
"Усё як заўсёды, - мутарна падумаў Купала. - Вось для чаго Сталін загадаў Мяркулаву сабраць іх усіх? Каб яшчэ раз я паглядзеў, у якім свеце жыў?.."
Пытанне Стаўскага было зусім не смешнае. І не толькі таму, што вай-на, што нядаўні Генеральны сакратар Саюза пісьменнікаў Стаўскі быў на вайне карэспандэнтам газеты "Правда". Пытанне ягонае і без вайны было б небяспечнае - вунь як паглядзеў невядомы Купалу, нечым падобны да Сталіна чалавек у кіцелі пракурора.
Звычайна інтэлігентны Маршак ад падобных пытанняў ніякавеў, а тут, можа быць, праз тое, што блукаў ва ўспамінах дзяцінства, якія, што Купала па сабе ведаў, нагадваюць чалавеку пра найлепшае, што ў ім было… вось жа было - і куды падзелася?.. як і чаму ты ператварыўся ў таго, кім зараз ёсць?.. як стаў такім, якім ні за што не хацеў бы быць?.. і як цяпер глядзець на сябе такога адтуль, з дзяцінства, для якога ты гэтакі, якім стаў, чужы?.. - можа быць, праз гэта, а, можа, праз тое, што не толькі сёння, але і не так даўно ў Казані ён даверліва размаўляў з Купалам, спачувальна казаў яму: "Я ведаю, колькі ў вас паэтаў расстралялі, і, ведаеце, мяне таксама маглі расстраляць, у апошні момант Сталін з расстрэльнага спісу выкрасліў, а сяброў маіх за нейкія прыдуманыя контррэвалюцыйныя сувязі, якія нібыта былі ў іх са мной, знішчылі, і мне так было страшна, балюча, сорамна, я нават пра самагубства падумваў, толькі, ведаеце, наўрад ці я змог бы, як вы, харакіры зрабіць…" - невядома, з якой прычыны, але Маршак раптам падняўся, павярнуўся да Стаўскага: "Гэта зусім не смешна. Нічога з таго, што тут адбываецца, не смешна. Так, я пісаў у маладосці, як і цяпер пішу, фельетоны. І ў белагвардзейскай газеце падчас грамадзянскай вайны, пра што ўсе ведаюць, іх друкаваў. А вось пра тое, як цяжка мне было разабрацца ў тым, што адбываецца, як няпроста было зрабіць выбар, вырашыць, з кім быць? - не ведае ніхто. Але я зрабіў яго, выбар. Я з вамі, тут, а не ў эміграцыі ў Парыжы. І Купала тут, з намі, а не з немцамі ў Мінску, - сеў Маршак і дагаварыў, сеўшы. - Што само па сабе кажа пра тое, мёртвы ён ці жывы".
Выступ Маршака, эмацыйны ўсплёск, з якім ён прамаўляў, быў для гэтага кампраміснага чалавека такім незвычайным, што ніхто не ведаў не толькі, што сказаць, але што й падумаць. "Я не разумею, як тое, што ён з намі, даказвае тое, што ён… Ён, калі мы ў Мінску… калі мы ў Кіеве былі…" - паспрабаваў нешта сказаць і заблытаўся, зноў успомніўшы экскурсію ў Кіеў, Злічэнка, а ўсе астатнія, чакаючы рэакцыі ці Мяркулава, ці Панамарэнкі, маўчалі.
Купала добра помніў той стан, у якім пакідаў Мінск, памятаў трывогу, адчай - і думку, якая мільгнула: а, можа, застацца?.. І думка тая, што ён таксама добра помніў, мільгнула не толькі праз тое, што маці з Мінску не хацела ехаць, не адно праз страх за яе. За сябе таксама. А калі зусім шчырым перад самім сабою быць, дык найперш за сябе.
Але што было б далей?.. Гэта цяпер ён ведаў, калі ўжо й ведаць няма патрэбы, усё, што будзе наперадзе, а тады пра тое можна было толькі гадаць. Немцы, дый не толькі немцы, свае таксама, як і тады, у 20-я, калі палякі ў Мінск прыйшлі, не далі б яму спакойна жыць… Потым з імі, са сваімі, эміграцыя… Толькі ўжо не тая эміграцыя, на якую пасля рэвалюцыі спакушалі яго Гіпіус з Меражкоўскім, угаворвала княгіня Магдалена Радзівіл. Зусім не тая. Можа быць, быў бы зараз жывы, але як бы жыў? Як ганаровы сябар Імперскай палаты літаратуры?..