Камендант Крамля, начальнік 9-га ўпраўлення КГБ СССР, сакратар партарганізацыі маўзалея генерал-лейтэнант Шырокаў дастаў з кішэні мундзіра тры чырвоныя кніжачкі. Патасаваў іх, як карты, - і адну зноў схаваў у кішэнь.
- Не! - сказаў ён, і Віктар падумаў, што гэта першы савецкі генерал, які ў нечым не згадзіўся з таварышам Леніным. - Няхай спачатку паэму напіша пра…
Ён не паспеў сказаць, пра што?.. "Таварыш Ленін! Дазвольце звярнуцца да таварыша генерала!" - раптам паўстаў над саркафагам, казырнуўшы, чырванатвары, з шэранню на шапцы міліцыянт, мусібыць, паставы каля Вечнага агню, і Віктар не стаў чакаць, калі яго ці арыштуюць, ці выдадуць яму партбілет, кінуўся ў правыя бакавыя дзверы, у якія выходзілі звычайна экскурсанты, і Ганна кінулася за ім, яны выскачылі на Красную плошчу і на яліне, якая была не блакітнай, як усе крамлёўскія яліны, а звычайна зялёнай, лясной, убачылі ўказальнік на Вавукі, каля якога, невядома скуль узяўшыся, нібы за ялінай хаваўся, рэзка затармазіў "Масквічок", нехта крыкнуў ім з машыны: "Сядайце!" - і калі яны селі, убачылі за стырном Віктара Маргера, рускага паэта, які на "Масквічку" гэтым забіўся і які ўсю ноч, везучы іх да Вавукаў, не сказаў, апроч "сядайце", ні слова, і яны таксама нічога яму не казалі, проста не ведалі, што казаць, а калі даехалі раніцай, ён спыніўся каля хаціны, у якой, здавалася, ніхто не жыў, высадзіў іх, развярнуўся і рушыў назад, а яны доўга стаялі і глядзелі яму ўслед, нібы чакаючы, што ён вернецца і растлумачыць, што адбываецца, але ніхто да іх не вярнуўся і нічога не растпумачыў, а калі нарэшце зайшлі яны ў хату, дзе не было нічога, апроч дзвюх лесвіц, адна з якіх вяла ў склеп, другая на дах, і абедзве, ні на чым не трымаючыся, віселі, здавалася, у паветры, а на прыступках іх, раскіданыя, нібы ветрам у хату занесеныя, ляжалі спісаныя аркушы паперы з паэмай, пра якую Віктар не помніў, калі і дзе яе напісаў, і, сеўшы на парог, схапіўшыся рукамі за галаву, прасіў адчайна: "Скажы мне, што гэта я, скажы мне, што гэта не ён, скажы мне, што гэта ты, Ганна!.."
Я ў Крэва ехаў. Да сябе самога.
Была мне звыклай крэўская дарога,
Было спакойна, ціха на душы, -
І раптам хатку я каля шашы
Убачыў недалёка ад Вавукаў,
Дзе не было раней яе… Пастукаў,
Спыталі: "Ганя, мы яго чакалі?"
"Не, - адказала Ганя. - Не яго".
"Ты ўжо сама не ведаеш, каго
Чакаеш…" - за дзвярыма прабурчалі.
І запрасілі: "Вы заходзьце ў хатку.
На Ганю не зважайце, бо вар’ятка".
Я на парог ступіў. Вялі з парога
Дзве лесвіцы. Уніз і ўверх вялі.
А больш у хатцы не было нічога.
"Так, не зважайце, - быццам з-пад зямлі
Сказала Ганя. - Бо стралой параню
Я сэрца ваша, а душу згублю,
Калі вы закахаецеся ў Ганю.
Не пакахайце! Я не вас люблю".
"Таго, каго ты любіш, ці забілі,
Або яшчэ не нарадзіўся той…" -
Сказаў старэчы Голас, і ў пустой
Хаціне пад Вавукамі завылі,
Нібы зімой галодныя ваўкі,
Завеі, сцюжы, ветры, скразнякі,
І так узвыў галодны голас Гані,
Як з голаду ваўчыца вые ўранні
Ва ўсе нябёсы і зямныя далі:
"Нікога ва ўсім свеце не кахалі
Так, як сябе кахаю я сама
Каханнем тым, што не мінае марна,
І як высока, як самаахвярна
Мяне кахае той, каго няма!"
"Я ж вам казаў - вар’ятка", - мовіў Голас.
І раптам я адчуў ваўчыны голад
І ў горле боль такі, што ледзь стрываў,
Каб не завыць!.. "Дык я яго спаткаў", -
Сказаў скрозь боль.
"Каго?" - спытала Ганя.
"Таго, каго няма".
Стары спытаў: "Каго?.." -
А Ганя закрычала: "Ты яго
Не мог спаткаць, бо не спазнаў кахання,
Не зведаў вышыні, якая ў ім,
Якая з небам, як адно ў адным,
Дзе так высока, што не розніць вока
Пачатак і канец, дзе зліты даль і блізь,
І дзе ідзеш не блізка ці далёка,
А толькі знізу ўверх - і толькі зверху ўніз!"
"Заўсёды і паўсюль, - пачуўся Голас зноў, -
Ёсць даль для чарвякоў і высь для каршуноў
І ці кахаеш ты, ці ненавідзіш,
Калі ідзеш да небасхілу, прыйдзеш
У рэшце рэшт туды, адкуль пайшоў.
Такі твой шлях зямны…"
"Ты можаш выбраць зорны…
Ці белы коршун ты, ці коршун чорны,