І ўвечары страх прайшоў. Я думаў — а якую я сам сабе выбраў будучыню? Літаратурная работа, мінская кватэра, дача, машына — тыповы набор для шчасця тыповага сына вёскі. І ці не ёсць мой страх у тым, што будучыня гэтая можа для мяне не спраўдзіцца?
Але чаму я выбраў сабе такую, а не іншую будучыню? Бо яна такая ва ўсіх — у сэнсе, усе імкнуцца зрабіць сабе такую будучыню. Але раз я не такі, як усе, раз я проста фізічна горшы за астатніх, дык я магу раўняцца на іх?
Калі гэтае будучае жыццё будаваць такімі метадамі, як іншыя, пазіраючы на іх, робячы, як яны, і ведаючы наперад, што ніколі ў мяне так не атрымаецца — дык нават калі нейкім цудам тое будучае жыццё і пабудуецца, пакуты мае не акупяць яго. Але тады што — паміраць? І не будзе пакут: ні пазнейшых, ад натуральнай смерці, ні цяперашніх — ад шматлікіх балючых парыванняў «быць, як усе», у прыватнасці, зрабіць тое, што Сяргей.
Усё — лухта, бо смерць — гэта задужа цудоўна, і даецца яна лепшым і моцным, а не такому духоўнаму рабу, як я.
Выйсце: раз насільна я памерці не магу — баюся; раз у мяне няма будучыні, бо жыць, «як усе», не атрымаецца, — значыць, трэба жыць быццам памерламу ўжо. Нічога ад жыцця не чакаць, не імкнуцца, сабою распараджацца вольна. Жыццё з гэтага часу павінна стаць мне грашыма, выпадкова знойдзенымі на дарозе, якія траціць можна як папала, на рэчы, для якіх свае грошы шкадаваў бы. Рэчы, на якія я збіраюся траціць сваё нікому не патрэбнае жыццё, хай будуць: спакой, поўная да ўсяго абыякавасць.
Не ведаю, ці надоўга хопіць гэтай выдумкі і колькі я пражыву такім «памерлым» спосабам, але бачыць Бог, нічога іншага мне не астаецца.
Шчасце для тых, хто не думае пра яго, хто карыстаецца ім і сам таго не ведае. І хто не вызначае, што такое «шчасце». (Як я агульна пішу, а ў галаве толькі адно: гэта Сяргей быў шчаслівы, калі спаў з Мяцельскаю; гэта ён саўсім не думае і не шукаў гэтага «шчасця»; гэта ён быў з прыгожаю, малазнаёмаю жанчынаю, а значыць, быў шчаслівы і сам таго не ведаў).
4.3.87
Атрымаў ліст ад Валіка.
У яго — настальгія па вёсцы. Смешна. Я даўно ўжо не люблю вёску: смешна яе любіць — цяперашнюю. Але хто калі зразумее маю страшэнную настальгію па жыцці, якое я мог пражыць, каб не быў Вяргейчыкам? Адкуль яна ўзялася? Ніколі я не думаў, што захварэю якраз на такую настальгію. Хай я быў бы Сяргеем, Брусаўцом нават, Міцурам — кім-небудзь, толькі не Вяргейчыкам. І тады яна кахала б мяне, была б удзячная мне, пакорлівая. Была б шчаслівая, нават калі я кінуў бы яе, як зрабіў Сяргей.
Страшна і незразумела, калі думаеш, што яна бавіць час са мною і цалуе на развітанне не таму, што нешта там адчувае, а таму, што нікога іншага, апроч Вяргейчыка, побач няма. Калі мы дзе на людзях разам, яна саромеецца мяне: «Не бяры мяне за руку, я не люблю пры людзях», «Пасля пагаворым, тут жа людзі», «Толькі не шапчы на вуха — людзі ж глядзяць». А мне ўспамінаюцца адразу зімовыя дні, калі прыязджаў Сяргей, а яна шчабятала яшчэ па-расійску, толькі вучылася беларускай мове і была мне проста знаёмая, амаль чужая. Мы сядзелі тады ў інтэрпакоі, нехта з замежнікаў іграў на піяніна, усяго было чалавек дзесяць — замежных і «сваіх» студэнтаў. Яна, падабраўшы пад сябе ногі, сядзела на канапе побач з Сяргеем — і, далібог, яна сама абдымала і тулілася да яго. Вочы ў самой ззялі, і гаварыла ціха-ціха, і смяялася, усё абдымаючы яго, бы баялася, што зараз яе прагоняць. Тады яна яшчэ паважала мяне, бо думала, што я не хачу быць «як усе». Думала, што я хаджу па вуліцах і гавару па-беларуску — вось усё, чым я для яе быў.
Гэта было на другі дзень пасля таго, як між імі ўсё адбылося.
12.3.87
— Божа мой, Вяргейчык! Калі гэта скончыцца? Я не прастытутка, бажуся табе!
— А як тады быць... з Сяргеем?
— Які ты дурань! Каб ты толькі ведаў, што ты цяпер сам сабе робіш сваімі словамі... Можа, калі б ты маўчаў, я пакахала б цябе, як нікога, і ты даўно дабіўся б таго самага, што і Сяргей.
— Хіба на гэта абавязкова трэба каханне? Хіба ты кахала Сяргея?
— Не.
— Але я проста не магу не думаць пра тую вашу ноч!
— (Уздых). Вяргейчык, калі б на тваім месцы быў нехта іншы, я даўно яго выгнала б... Я табе сто разоў тлумачыла — у мяне быў такі перыяд, вельмі страшна была адзінота. Я пасварылася са сваім хлопцам назаўсёды, з хлопцам, з якім хадзіла два гады. Ужо мелася быць вяселле, пасля з-за нейкай драбязы мы пасварыліся — раз, другі... і я асталася адна.
— А ты кахала свайго хлопца?
— Кахала.
— Раскажы хоць, як гэта бывае.
— Ён быў зусім непрыгожы (позірк на мяне), кепска апрануты, але я гатова была абараняць яго перад усім светам, калі мне гаварылі, што ён мяне не варты. (Смяецца). Даходзіла да таго, што мы не маглі быць адно без аднаго нават гадзіны, сыходзілі з лекцый... Я скажу шчыра — ні з табою, ні з кім іншым такога я больш не адчуваю, уся неяк згарэла... З табою, праўда, нешта падобнае ўзнікае, але ты топчаш яго...