Уладаю, дадзенай яму штатам Масачусэтс, капелан аб'явiў нас мужам i жонкаю.
Як разабрацца, дык наш "пасляiгравы мiжсабойчык" (як назваў тое, што адбылося потым, Стратан), можна назваць прэтэнцыёзна-непрэтэнцыёзным. Мы з Джэнi рашуча адхiлiлi апрыкралае звычаёвае шампанскае, i, паколькi нас было вельмi мала i такая кампанiя магла спакойна змясцiчца за адным столiкам у бары, мы пайшлi выпiць пiва да Кронiна. Джымi Кронiн абслугоўваў нас сам у знак павагi да "найвялiкшага хакеiста Гарварда з часоў братоў Клiры".
- Лухта ўсё гэта, - стукнуў кулаком па стале, разышоўшыся, Фiл Кавiлеры. Усе гэтыя Клiры, разам узятыя, падноска ягонага нявартыя.
Мяркую, ён хацеў сказаць (не пабыўшы нi на адным хакейным матчы з удзелам Гарварда), што, як бы выдатна нi каталiся на каньках Бобi i Бiлi Клiры, нi аднаму, нi другому не пашчасцiла ажанiцца з ягонай дачкою-кветкаю...
Я дазволiў Фiлу расплацiцца i заслужыў тым самым ад Джэнi адзiн з рэдкiх камплiментаў маёй здагадлiвасцi.
- Ты яшчэ можаш стаць чалавекам, падрыхтунчык, - прашаптала яна.
Пад канец, калi мы праводзiлi Фiла да аўтобуса, нас трохi развязло: паплакалi ды паабдымалiся...
Пасля ўсялякiх развiтанняў Фiл сеў у аўтобус, а мы стаялi на прыпынку i махалi яму ўслед, пакуль аўтобус не знiк за паваротам. I толькi тады мяне пачала бянтэжыць ашаламляльная праўда.
- Джэнi, мы ж цяпер законныя муж i жонка.
- Ага, цяпер я маю поўнае права быць сцервай.
12
Калi паспрабаваць апiсаць адным словам першыя тры гады нашага сумеснага жыцця, дык слова гэтае было б "эканомiя". Мы толькi пра тое i думалi, як наскрэбцi грошай, каб звесцi канцы з канцамi. Калi вы думаеце, што ў гэтым ёсць нешта рамантычнае, дык вы памыляецеся... Памятаеце славутае рубаi Амара Хаяма пра тое, як гэта прыемна - ляжаць у цяньку пад разгалiстым дрэвам, з томiкам вершаў, лустаю хлеба ды збанком вiна? Дык вось, замянiце томiк вершаў на "Трэсты" Скота i паспрабуйце ўмаляваць мяне ў гэтую iдылiчную карцiну. Райскае жыццё, цi ж не так?.. Я мучыўся б усё тымi ж пытаннямi: колькi каштуюць гэтыя самыя "Трэсты" (i цi можна набыць iх у букiнiста), дзе купiць па меншай цане хлеба ды вiна i, нарэшце, дзе дастаць потым грошай, каб расплацiцца з пазыкамi?
Вось як мяняецца жыццё. Цяпер нават сама сцiплы праект даводзiлася выносiць на скрупулёзны разгляд бюджэтнай камiсii, пастаянна прысутнай у маёй галаве на сваiх няспынных пасяджэннях.
- Олiвэр, давай сходзiм увечары на Бекета?
- Паслухай, гэта ж тры долары.
- Як?..
- Паўтара долары - твой бiлет, i паўтара - мой.
- Дык "так" цi "не"?
- I не так, i не гэтак. Гэта значыць тры долары.
Мядовы месяц мы прабавiлi на яхце. Разам з двума дзесяткамi дзяцей. Iнакш кажучы, з сямi гадзiн ранiцы i пакуль не надакучыць юным пасажырам, я кiраваў яхтаю, а Джэнi тым часам наглядала за дзяцьмi. Нас наняў яхт-клуб "Пекод" у Дэнiс-Порце... Клуб меў лодачную станцыю, вялiкi гатэль i некалькi дзесяткаў летнiх домiкаў для здачы ўнаймы. На адным з сама нягеглых бунгала я прымацаваў у думках мемарыяльную шыльду: "Тут спалi Олiвэр i Джэнi - калi не займалiся каханнем". Трэба аддаць належнае нам абаiм - пасля доўгага дня, на працягу якога мы старалiся быць як мага больш уважлiвымi да нашых клiентаў (бо велiзарную долю нашых даходаў складалi iх чаявыя), у нас яшчэ хапала часу быць як мага больш уважлiвымi адно да аднаго. Я кажу проста: "быць... уважлiвымi", бо не знаходжу слоў, каб выказаць, якi гэта цуд - кахаць Джэнi Кавiлеры i быць каханым ёю. Выбачайце, я хацеў сказаць - Джэнi Барэт.
Перш чым паехаць на мора, мы нанялi танную невялiкую кватэру ў паўночным Кембрыджы. Я называю гэты раён "паўночным Кембрыджам", хоць фармальна, па адрасе, дом знаходзiўся ў межах горада Сомэрвiла. Катэдж, што, як казала Джэнi, быў у "перадразвальным стане", праектавалi на дзве сям'i, але потым перарабiлi ў чатырохкватэрны. Узялi з нас нашмат болей за сапраўдны кошт гэтага "таннага" жытла. Але што зробiш? На гэтым рынку дыктуюць прадаўцы.
- Паслухай, Ол, як ты думаеш, чаму пажарныя не павесiлi замок на гэтай халупе? - спыталася Джэнi.
- Мабыць, пабаялiся падысцi, - адказаў я.
- I мне крыху страшна.
- У чэрвенi ты была смялейшая. (Размова адбывалася ў вераснi, калi мы вярнулiся ў Кембрыдж.)
- Тады я яшчэ не была замужам. А цяпер як замужняя жанчына лiчу, што гэтая будынiна небяспечная для жыцця.
- I што ты думаеш зрабiць?
- Пагаварыць з мужам, - адказала яна. - Ён штось прыдумае.
- Паслухай, твой муж - гэта я.
- Сапраўды? Дакажы гэта.
- Як? - папытаўся я, падумаўшы: "Не, толькi не на вулiцы".
- Перанясi мяне цераз ганак.
- Джэнi, няўжо ты верыш ва ўсю гэтую лухту?
- Ты перанясi, а потым я ўжо вырашу.
О'кэй. Я падхапiў яе на рукi i, пераадолеўшы шэсць прыступак, унёс на ганак.
- Чаму запынiўся? - спыталася яна.
- Хiба гэта не ганак?
- Не ганак, не ганак.
- Тут на дзвярах нашыя iмёны.
- Ну i што? Гэта не сапраўдны ганак. Марш наверх, гультай!
Да "сапраўднага ганка" было дваццаць чатыры прыступкi, i мне прыйшлося спынiцца на паўдарозе, каб перавесцi дух.
- Чаму ты такая цяжкая?
- А ты не падумаў, што я магла зацяжараць?
Ад такога пытання дыханне ў мяне раўнейшым не стала.
- Ты што, сур'ёзна? - нарэшце спытаўся я.
- Што, спалохаўся?
- Зусiм не спалохаўся.
- Не ганяй вецер, падрыхтунчык.
- Ну, прызнаюся: было крыху. Але ненадоўга.
Я перанёс яе цераз наш ганак. Гэта былi рэдкiя i каштоўныя iмгненнi, да якiх слова "эканомiя" не мела анiякага дачынення.
Маё гучнае iмя дазваляла нам атрымаць крэдыт у прадуктовым магазiне, крэдыт, якi звычайна студэнтам не давалi. Аднак яно ж сыграла супраць нас там, дзе я меней за ўсё чакаў: у прыватнай школе, куды ўладкавалася настаўнiцай Джэнi.
- Вядома, у сэнсе заробку нам цяжка раўняцца з дзяржаўнымi школамi, сказала маёй жонцы мiс Эн Мiлер Уiтмэн, дырэктар школы, i адразу дадала, што для Барэтаў "гэты аспект" наўрад цi можа мець якое значэнне.
Джэнi паспрабавала нешта растлумачыць наконт гэтых iлюзiй, але ўсё, чаго нябозе ўдалося дабiцца звыш трох з паловаю тысяч долараў у год, былi - хвiлiны на дзве - усмешкi ды "хо-хо-хо" дырэктаркi. Ёй здалася вельмi дасцiпнай заўвага Джэнi наконт таго, што Барэты мусяць плацiць за жытло гэтаксама, як i ўсе астатнiя людзi.
Калi Джэнi перадала мне ўсё гэта, я выказаў некалькi даволi арыгiнальных прапаноў наконт таго, як мiс Уiтмэн магла скарыстаць яе - хо-хо-хо - тры з паловаю тысячы долараў. Але тут Джэнi папыталася, цi не мог бы я кiнуць свае заняткi правам, каб утрымлiваць яе да тае пары, пакуль яна не набудзе квалiфiкацыю, неабходную для паступлення на працу ў дзяржаўную школу. Змарнаваўшы якiясьцi дзве секунды на асэнсаванне прапановы, я зрабiў дакладную i сцiслую выснову:
- Лухта!
- Дужа красамоўна, - сказала мая жонка.
- А што, па-твойму, я мусiў сказаць? "Хо-хо-хо"?
- Не. Але табе прыйдзецца палюбiць спагецi.
I я палюбiў спагецi. Я навучыўся любiць iх, а Джэнi навучылася ўсялякiмi мажлiвымi дый немажлiвымi спосабамi маскiраваць спагецi пад што-небудзь iншае. Мы сёе-тое сабралi ўлетку, Джэнi атрымлiвала зарплату, я разлiчваў зарабiць начамi на пошце ў час каляднае мiтуснi - словам, усё было як мае быць. Вядома, мы прапускалi багата новых фiльмаў (а Джэнi яшчэ i канцэртаў), аднак, у рэшце рэшт, канцы з канцамi неяк зводзiлi.
Жыццё нашае дужа перамянiлася яшчэ з аднаго боку. Я маю на ўвазе кантактаванне з людзьмi. Мы па-ранейшаму жылi ў Кембрыджы, i, у прынцыпе, Джэнi магла бачыцца з сваiмi калегамi па музычных занятках. Але яна не мела на гэта часу. З школы яна прыходзiла спляжаная, а яшчэ ж трэба было згатаваць абед (палуднаваць у кавярне было для нас недасягальнай раскошаю). Што ж да маiх сяброў, дык гэта былi людзi дастаткова тактоўныя - яны не турбавалi нас i не запрашалi да сябе, каб не змушаць Барэтаў запрашаць да сябе iх...
Мы перасталi хадзiць нават на футбол.
Як сябра спартовага таварыства Гарварда - Варсiцi-клуба, я меў права сядзець на гасцявой трыбуне - на выдатных месцах, якраз насупраць цэнтра поля. Аднак бiлет туды каштаваў шэсць долараў, значыцца, два - дванаццаць.