- Не ведаю, як у агонь, - сказаў я, - але ў ваду ты за мяне пойдзеш.
- Не задавайся надта, - адказала яна. - Трэцi - гэта ўсяго толькi трэцi.
- Гэй, шкоднiца! - астудзiў я яе запал.
- Што, недарэка? - адгукнулася яна.
- Я табе багата чым абавязаны, - шчыра прызнаўся я.
- Хлусiш, недалуга, хлусiш, - адказала яна.
- Чаму гэта - хлушу? - трохi замяшаўся я.
- Ты абавязаны мне ўсiм...
Таго вечара мы прагулялi ажно дваццаць тры долары на вячэры з амарам у шыкоўнай рэстарацыi ў Ярмуце. Джэнi па-ранейшаму ўстрымлiвалася ад ацэнкi майго трэцяга месца, збiраючыся ўведаць, што ж гэта за двое джэнтльменаў, якiя, паводле яе слоў, "абулi мяне".
Смешна, вядома, але я так кахаў яе, што як толькi вярнуўся ў Кембрыдж, адразу кiнуўся высвятляць, хто ж былi гэтыя двое хлопцаў. I з палёгкаю даведаўся, што першым быў Эрвiн Бласбэнд, якi вечна не адрываў носа ад кнiг, вядома, насiў акуляры, не займаўся нiякiм спортам дый увогуле не быў "яе" чалавекам. Другiм "хлопцам" была нейкая Бэла Ландаў - дзяўчына. Факт гэты быў мне дужа прыемны, асаблiва таму, што гэтая Бэла Ландаў была даволi халодная з выгляду (такiх багата сярод студэнтак Юрыдычнай школы), i цяпер я мог дражнiць Джэнi, распавядаючы ёй "падрабязнасцi" таго, што адбывалася ў рэдакцыi "Юрыдычнага агляду", калi прыходзiў адтуль позна ўначы - часта ў дзве, а то i ў тры гадзiны. Што зробiш: шэсць лекцый, потым рэдагаванне "Юрыдычнага агляду" i, нарэшце, праца над сваiм артыкулам - "Юрыдычная дапамога незаможным грамадзянам: вопыт даследавання на прыкладзе раёна Роксбэры (Бостан)". Надрукаваны ён быў крыху пазней, у сакавiку 1966 года, у "Гарвардскiм юрыдычным аглядзе", на старонках 861-908, пад маiм поўным "найменнем" - Олiвэр Барэт IV.
"Неблагi артыкул. I праўда неблагi", - паўтарыў некалькi разоў наш старшы рэдактар Джоэл Флайшман.
Шчыра кажучы, я чакаў ад яго лепшага камплiмента... Але я так i не пачуў ад Флайшмана нiчога больш... Затое Джэнi сказала, што артыкул "глыбокi, разумны i сапраўды добра напiсаны". Няўжо ён так мала ўразiў Флайшмана, што той не мог сказаць чагосьцi лепшага?..
- Флайшман лiчыць, што артыкул неблагi, Джэн.
- Што?!. I дзеля таго каб пачуць гэта, я чакала цябе начамi? - Джэнi была проста збянтэжаная. - Ён што, нiчога не сказаў пра твой метад даследавання, стыль цi яшчэ пра што?
- Не, Джэн. Ён сказаў: "Артыкул неблагi" - i ўсё.
- Тады чаму ты так затрымаўся сёння?
- Я мусiў прагледзець сякiя-такiя матэрыялы з Бэлай Ландаў, - адказаў я ёй, падмiргнуўшы.
- Вось як?
Я не зразумеў яе тону.
- Ты раўнуеш?..
- Не. Ногi ў мяне нашмат прыгажэйшыя.
- А ты можаш падрыхтаваць справу да слухання ў судзе?
- А яна можа згатаваць пiцу?
- Можа, - адказаў я. - Якраз сёння ўвечары частавала ёю нас у рэдакцыi. I ўсе сказалi, што яе пiца такая ж добрая, як твае ногi.
- Вядома, - кiўнула Джэнi.
- Ну i што ты на гэта скажаш?
- Бэла Ландаў плацiць за тваю кватэру?
- Чорт! - усклiкнуў я. - Ну чаму я не магу спынiцца, калi лiк у маю карысць?
- Таму, падрыхтунчык, - сказала закаханая ў мяне жонка, - што такога нiколi не бывае!
15
На фiнiш мы прыйшлi ў тым самым парадку.
Iнакш кажучы, Эрвiна, Бэлу i мяне прызналi трыма найлепшымi студэнтамi выпускнога курса. Блiзiўся час трыумфу. Запрашэннi на службу... Выдатныя запрашэннi. Куды нi глянь, з усiх бакоў мне махалi сцягамi з надпiсам: "Прыходзьце да нас, Барэт!"
Аднак мяне вабiлi толькi зялёныя сцягi*.
* Маецца на ўвазе колер долара.
Вядома, я не быў такiм ужо зацятым прагматыкам, але я адразу адкiнуў прэстыжныя варыянты - накшталт пасады сакратара суддзi альбо службы, скажам, у Мiнiстэрстве юстыцыi, - адкiнуў дзеля месца, якое дазволiла б выкiнуць з нашага з Джэнi лексiкону гнюснае слова "эканомiя".
Хоць я i быў трэцiм, у барацьбе за месца пад сонцам я меў адну неацэнную перавагу. У нашай першай дзесятцы выпускнiкоў я адзiн не быў жыдом. Дурань той, хто скажа, што гэта не мае значэння. Прысягаю вам, што дзесяткi фiрмаў расцалуюць у заднiцу любога стоадсоткавага амерыканца, якi ледзь-ледзь здаў экзамен на адваката. А цяпер гляньце на вашага сцiплага слугу: тут вам i Гарвард, i хакейная слава, i "Юрыдычны агляд", i, самi разумееце, татуля-мiльянер. Карацей, багата хто пачаў сама сапраўдную бойку за права атрымаць мяне разам з маiм iменем i рэпутацыяй у свой офiс. Я адчуваў сябе дзiцянём-рэкардыстам - i меў асалоду з кожнае хвiлi гэтага адчування.
Асаблiва вабную прапанову зрабiла мне адна лос-анджэлеская фiрма. Яе вярбоўшчык, мiстэр Х (iмя называць не хачу: яшчэ на судовай лаве апынуся), не пераставаў паўтараць мне:
- Барэт, хлопчык ты мой даражэнькi, у нашых краёх мы атрымлiваем гэта ўвесь час. I ўдзень, i ўначы. Павер мне, можна нават запатрабаваць, каб прынеслi ў кантору!
Не тое што нас с Джэнi асаблiва цягнула ў Калiфорнiю, але нам Бог ведае як хацелася ўведаць, што ж усё-такi мае на ўвазе мiстэр X. Мы гадалi й гадалi, i здагадкi нашыя былi ўжо сама вар'яцкiя, толькi, вiдаць, для Лос-Анджэлеса такiмi яны не з'яўлялiся. (Урэшце, каб мiстэр Х адчапiўся ад мяне, я быў змушаны сказаць яму, што мяне зусiм не цiкавiць ягонае загадкавае "гэта". Ён быў дужа засмучаны.)
Словам, мы вырашылi застацца на ўсходнiм узбярэжжы. У нас былi дзесяткi фантастычных прапаноў з Бостана, Ню-Ёрка i Вашынгтона. Пэўны час Джэнi аддавала перавагу сталiцы: "Ты б мог прымерацца да Белага дома, Олi", - але мяне вабiў Ню-Ёрк. I, урэшце, з жончынага блаславення, я сказаў "згодны" самавiтай фiрме Джонаса i Марша (апошнi быў колiсь, дарэчы, Генеральным пракурорам) з моцнай арыентацыяй на абарону грамадзянскiх правоў. "Можна рабiць дабро i нажываць яго адначасна", - пракаменцiравала гэты факт Джэнi. I потым, яны вельмi ўжо доўга ўгаворвалi мяне. Стары Джонас сам прыехаў у Бостан, пачаставаў нас абедам у шыкоўнай рэстарацыi, а назаўтра прыслаў Джэнi велiзарны букет кветак.
Джэнi потым ажно тыдзень хадзiла i напявала песеньку з усяго толькi трох слоў: "Джонас, Марш i Барэт". Я параiў ёй крыху зменшыць iмпэт, але яна i слухаць мяне не стала, сказаўшы, што ў думках я сам няйначай ёй падпяваю. Наўрад цi мне трэба казаць вам, што яна не памылялася.
Дазвольце мне яшчэ заўважыць, што "Джонас i Марш" вызначылi мне гадавы даход у адзiнаццаць тысяч восемсот долараў - больш з нашага выпуску не атрымаў нiхто.
Так што, бачыце, трэцi я быў толькi ў вучобе.
16
"Змена адраса:
З 1 лiпеня 1967 года мiстэр i мiсiс Барэты пражываюць па адрасе: Ню-Ёрк, Усходняя 63-я вулiца, 263".
- Тут усё нейкае нуварышаўскае, - пажалiлася мне Джэнi.
- Дык мы ж i ёсць нуварышы, - усмiхнуўся я.
Мой i без таго трыумфальны настрой паляпшала яшчэ адна акалiчнасць: штомесячны ўзнос за маю новую машыну амаль раўняўся той суме, якую мы плацiлi за ўсю нашую кембрыджскую халупу, няхай на яе лiха! Каб дайсцi ад дому, дзе мы пасялiлiся, да канторы "Джонас i Марш", мне трэба было хвiлiн сама болей дзесяць (ды не дайсцi, а прадэфiлiраваць - цяпер я больш любiў перамяшчацца менавiта так); гэтаксама блiзка месцiлiся шыкоўныя магазiны накшталт бонуiцкiх ды iншыя. Я настойваў, каб жонка неадкладна адкрыла ў гэтых салонах рахункi i пачала расходаваць грошы.
- Навошта, Олiвэр?
- А таму, Джэнi, што я хачу, каб ты хадзiла менавiта туды!
Я ўступiў у ню-ёркскi Гарвард-клуб, куды мяне рэкамендаваў Рэй Стратан, якi вярнуўся нядаўна з вайны, зрабiўшы колькi стрэлаў па в'етконгаўцах. ("Можа, гэта i не в'етконгаўцы былi - проста пачуў нейкую валтузню ў кустах, вось i пальнуў".) Рэй i я гулялi ў сквош* сама меней тры разы на тыдзень, i я прысягнуў сам сабе, што праз тры гады неадменна стану чэмпiёнам клуба.
* Сквош - амерыканская гульня, спрошчаны варыянт тэнiса.
Магчыма, таму, што я зноў аб'явiўся ў гарвардскiх колах, а можа, таму, што пайшла пагалоска пра мае поспехi, хоць сваiмi заробкамi я, дальбог, нi перад кiм не выхваляўся, але сябры зноў "адкапалi" мяне. Мы пераехалi з Кембрыджа ў самы разгар лета (мне трэба было спешна рыхтавацца да ўступнага экзамена ў ню-ёркскую адвакатуру), таму першыя запрашэннi былi на ўiк-энды.