— Жывеш дзе? — перасільваючы задуху, спытаў у казака, калі той з дрогкай шашы звярнуў на шапаткую пясчаную дарогу.
— Да вона у малодайки адной.
— Дзе гэта? — Міця адвярнуўся ад горкага пылу, што клубкамі пакаціўся на фуру з-пад конскіх капытоў.
«У сястры маёй»,— хацеў сказаць Міця, але, убачыўшы каля старога, пахіленага на дарогу крыжа новы — з шарым нявыбеленым ручніком,— успомніў павешанага тут Ваўчка, скрыгануў зубамі і саскочыў з фуры.
— А ты этой молодайки не обижаешь?
— А что?.. Вона врач из соседнего дома прохода не дает, сватается все...
Алеся, яшчэ здалёк пазнаўшы Міцю, паставіла поўныя вёдры, расплюхала на сябе ваду і подбегам, набіраючы на мокрыя ногі пяску, пусцілася ў равок, дзе натруджана рыпела фура і дзе, зняўшы ад гарачыні пілотку, ішоў схуднелы і, здаецца, ад гэтага яшчэ большы ростам Міця.
— А браток, а ці ведаеш, што татачкі нашага няма? — яна ўзняла, заламала над галавою рукі і захліснулася, зайшлася ад плачу.— А ці ведаеш, што мы круглыя сіраціны з табою?
— Гля, да никак твоя сестра? — махнуў касматаю кубанкаю смуглы няголены казак, падганяючы коней і азіраючыся на Міцю.
Зблажэлы Алесін твар балюча зморшчыўся, сіняватыя бяскроўныя губы перакрывіліся, і дробна задрыжала вастраватая барада:
— А Змітрычак, а браток мой, а хоць перад табой наплачуся!
Міця абняў сястру, чуючы, як яна ўздрыгвае ад неўтаймаванага плачу і туліцца да яго, а самога накрывае і душыць за сэрца чорны, нязносны адчай.
— Магілка ж дзе? — ён ледзьве паварушыў перасмяглымі губамі.
— Страх казаць, хавалі ўсіх у адной скрыні.— Алеся ўгнула голаў, злінялым падпаленым фартухом выцерла заплаканы твар.— I магілка на ўсіх адна... Ты хочаш схадзіць, глянуць?
— Ага,— стрымаў свой цяжкі ўздых Міця.— А хлопчык дзе?
— У полі... Уга, ён пры каровах большым памагае,— сцішылася і нібы паспакайнела Алеся, успомніўшы пра сына.
— Глядзі дзіця, не вельмі і пускай,— Міця сышоў з топкага пяску на нізенька і густа ўсланую дзяцеліну.
— Змітрычак, гляджу, як вока ў лобе. Ён пры Літаваравай наймічцы.
— Што ж гэта за яна?
— Бежанка, прыбілася знекуль. I жыве не то за наймічку, не то за жонку.
— А стары?
— Стары, пытаеш? Як камень, зносу нямашука на чалавека. А Маня іхняя ў Дварчанах. Разбэсцілася саўсім.
З раскрытай насцеж брамы, куды ўязджала параконная доўгая фура, высунулася і завіляла хвашчаватым хвастом клышаногая сучачка.
— Пазнала нябось,— прыязным, добрым вокам павяла туды, на сучачку, Алеся.— Ужо недачувае, старая стала. Ды тут адзін страляў, каб іх ужо ліха абстраляла, можа, аглушыў...
— А твой кватарант,— Міця кіўнуў на фуру, што спынілася каля гумна,— не чапаецца?
— Хай на яго — вашывы. I гумно вунь загадзіў — шкуры вырабляе. Ды яны ж, навалач гэта, у кожнай хаце стаяць.
— А ў бацькавай што?
— Не пытай, Змітрычак,— кашары,— і, ласкавым спагадлівым зіркам абвёўшы Міцю, уздыхнула: — Ты хоць не йдзі туды. П’яныя штодня. Ляжаць, як быкі. Усю хату зрашэцілі, адно салома пучкамі на страсе стаіць — у столь страляюць, як перад канцом, не помняць, што ўжо робяць. Але чаго стаімо? Ідзем, хоць яешняю пачастую.
У хаце ўжо, распытваючы пра ўсё і пераказваючы свае навіны, Алеся сядзела з боку ад стала, пакалыхвалася на кароткім заслончыку, потым угнула голаў, спадыспаду абедзвюма рукамі падняла свой фартух, узмахнула ім, нібы страсла штось цяжкае:
— Скажы, Змітрычак, што будзе? Чутка пашла: казакі ўцякаць збіраюцца. А ты во ў гэтакім убранні...
— Сястра, я застануся тут... З сваімі людзьмі буду. Што ім, тое і мне.
— Божа мілы!.. Адзін Рэпка жыцця табе не дасць. Сколькі ўжо гразіўся.
— Гэта праўда, сястра. Але калі што якое, прыглядзі, як старэйшая, за Чэсяй, памажы ёй... Думаў нават сюды яе справадзіць. Але бачу, тут пекла горшае, чым там, у Дварчанах.
— Божа мілы, сам аставайся. Можа, як перахаваўся б... Нашто ісці ў тыя Дварчаны?
— Ад свайго ўжо не ўцяку — лёс такі.
— Змітрычак, што ты на сябе ўсё нагаворваеш? — I раптам нібы спахапілася.— У мяне ж гарэлка выхавалася. На карэннях дзівасілу настоена. Ледзьве ўсцерагла ад гэтага злыдня. Абшнырыць усё — ратунку няма.
— Я зараз з ім пагавару,— Міця адсунуў ад сябе скавараду і ўстаў з-за стала.
— Вой, што ты, Змітрычак! Ты ж адзін, а іх тут, не раўнуючы як апалонікаў у завоні.
Міця, заміраючы душою, узіраўся на рамку з фатаграфіямі — у кутку за шклом сядзела ўсяго адна, жаўтлявая, нібы выцвіла на сонцы, бацькава картачка.
— Пайду гляну на хату,— ён рэзка адвярнуўся ад сцяны, знайшоў на лаве сваю пілотку.