— Во бог сцярог старую Рэпчыху ды дурнаватую Лёльку, а ўсе ж у гумне згінулі,— уздыхнула Алеся, і Міця ўбачыў, як вецер сарваў і наўскос панёс па яе маршчыністай прывялай шчацэ буйную слязу.
Міця ішоў услед за Алесяй, узяўшыся і шчэмячы рукою грудзі, дзе ныў млявы боль. Першы раз, здаецца, ён учуў гэты боль і смутна-цёмную пустату за сабою: ужо не было ні радзімай блізкай стараны, да якой імклівым пташыным лётам падала яго душа, ні бацькі, да якога ён вяртаўся заўсёды нечым вінаваты і да якога заўсёды чуў спакутаваную ласку, ні хаты, пад застрэшак якой ён ступаў з ціхім шчасцем, што ў ёй нехта жыве і нехта чакае цябе дадому.
— Я вярнуся ўжо. Тут наўпрасты бліжай да Дварчанаў,— спыніўся ён на пясчанай цёплай дарозе, сярод мяккага і ціхага шуму густых прыдарожных ялаўцоў.— Усяго ж на дзве гадзіны адпусцілі.
— Вой, Змітрачак, нашто ж табе ісці цямроваю дарогай? — дасада і жальба перахапілі, сціснулі Алесін голас.
— Нічога са мною не зробіцца.
— Дай абдыму цябе, пацалую, Змітрычак!..— яна, не хаваючы слёз, павярнула да яго зблажэлы жаўтлявы твар, абхапіла за шыю.— Ты хоць малітву згавары.
— Згавару, сястра,— і ён пацалаваў яе самую ў мокры, настылы на ветры твар.
Адышоўшыся, азірнуўся — яна стаяла сярод пустой пясчанай дарогі, што роўненька рассякала ружаваты ад чабору аблог у густых кустах гаркаватага, нязводнага на гэтай зямлі ялаўцу. Над дарогай цякло, дрыжала цягучае мроіва.
Далёка за цёмнымі ялаўцамі ў маладой яснай зеляніне прысад шарэла саламянымі стрэхамі Верасава.
«Ці вярнуся, ці прыду калі сюды?» — у Міці з левага боку грудзей зноў зашчымеў пякучы боль.
Каля дарогі на гнуткім хвосціку ялаўцу пагойдвалася і па-свойску пацмоквала карычняватая з стракатымі крыльцамі, знаёмая змалку пташачка — янчык.
У яго жалосным прыцмокванні было таксама штосьці таемнае і смутна развітальнае. Каб не сагнаць, не ўстрывожыць пташку, Міця звярнуў з дарогі на галубаваты мох, што суха і порстка патрэскваў пад кутымі чаравікамі.
I з глыбіні памяці зноў выплыла сваё, даўно і блізка знаёмае.
XX
Пад учарашнюю сіняватую поўню з малочным кругам, што высока стаяла ў небе, абліваючы дымнай яснасцю прытоенае, сцішэлае мястэчка, па якім з натужлівым вуркатаннем туды-сюды снаваў крыты нямецкі грузавік, Хрысця з Імполем заснуць не маглі: чакалі ўсё, што ён спыніцца каля іхняга дома і, распускаючы чорныя шынялі, з яго выскачаць паліцыянты і замалоцяць прыкладамі ў дзверы.
Але бог сцярог — даўгі грузавік спыніўся ўсяго раз і недзе далей, у канцы вуліцы. I сёння раненька, толькі чырвонае вялікае сонца, што накацілася на бляшана-ржавы дах нізкага і аблупленага — у ромбіках лучыны — атынкованага дома, Хрысця, узяўшы шурпаты, непаліваны збанок, выбегла да дварчанскай Юзэфы ўзяць малака. Хоць якое там малако — казінае. Хрысця і не есць, брыдзіцца. Але Імполю ёсць чым забяліць крупнік.
Пасля здаровай, што нават паказвала на прымаразак, ночы ў цяньку на траве стыла сіваватая раса.
Хрысця, уступіўшыся на босую ногу ў парусінавыя Імполевы туфлі, слізгала каля плота, пакідаючы на спарышніку і дзяцелінцы зеленаваты след. Нават і не ўбачыла, пазіраючы пад ногі, што насустрач з пустым вядром да калодзеся ківаецца Казмерчыха. Па яе чырвоных вачах, па цяжкай, маруднай хадзе Хрысця дагадалася — у Казмерчыхі бяда.
На паднятыя ў здзіўленні і трывозе Хрысціны вочы Казмерчыха ўздыхнула і праз гэты цяжкі ўздых ледзьве вымавіла:
— Арыштавалі маіх.
— Каго?
— Сына з мужыком.
— Божа літасцівы,— адступілася са сцежкі і натрапіла туфлем на ржавую бляху, што звінюча хруснула, пудкая Хрысця.
— Ну старога,— скрывіла ў пакуце замурзаныя чорным пушком і пасечаныя шнаркамі старасці свае губы збедаваная Казмерчыха.— А меншага ж за што? Сямнаццаты годзік яму ідзе...
— Мы ж бачылі, як цалюткую ноч шнуравала машына.
— Сцеражэцеся,— працяжным слабым голасам падказала Казмерчыха.— Паліцыянт Ядлоўскі перадаваў, што нехта хацеў падпаліць управу, што будуць яшчэ хватаць людзей.
— Што вы кажаце? — Хрысця азірнулася — ісці ўжо альбо не ісці да Юзэфы, але вуліца была пустая, толькі з адчыненай суседняй брамкі выглядаў вялікі чорны сабака, і яна для асцярогі скоранька пашлыгала, цягнучы туфлі на другі бок вуліцы.
У Юзэфінай хаце густа пахла тарпатынай, яшчэ нейкім атрутна-едкім пахам. На ложку з-пад коўдра, пашытага з чырвона-сініх трохкутных лапікаў, вызіралі вялікія асалавелыя вочы.
— Тыф па ўсіх перабярэ... Во валасы ў большай высыпаліся,— Юзэфа злавіла за плячо худзенькае і тонкае, як снітка, дзяўча.— А ўчорачы меншая захварэла. Пры табе, помню, радзілася... Ты ўжо да яе не падыходзь.