Маладзіца прыслухалася, ці не чуюць іншыя, і зноў са смуткам загаварыла:
— Сама з сябе дзіўлюся, якая я трывушчая. Колькі пакуты перажыла... Ці, можа, звыклася. У казацкай турме было горш. Там клалі на дыбу, такую лаву на жалезных ножках і, прывязаўшы, секлі нагайкамі. У мяне яшчэ рубцы не сышлі... Адсюль у Нямешчыну вывозяць. Толькі во мяне, калеку, не ведаюць, дзе дзець. А цябе — у Нямешчыну... Чуеш?
— Чую,— ледзьве адазвалася Хрысця.
— Тут у мяне гаршчочак з падсмажанымі картоплямі стаіць. Учорачы сваякі прыняслі. Можа, паясі? Сілы трэба берагчы. Чуеш?
Але Хрысця не аказвалася, адчай агортваў душу, ад болю, што ныў у целе, заходзілася і сціскалася сэрца і трывожныя думкі кружыліся роем пра свой з Імполем лёс. Няўжо праўда іх павязуць у Нямеччыну? А што чакае там? Прымус, няволя, чужына? Ці зноў турма?
У камеры пад столлю нечакана і калюча, пырскнуўшы ў вочы жорсткім, як пясок, святлом, загарэлася вялікая лямпачка, і на жалезных акутых дзвярах загрукала цяжкая, звараная недзе ў кузні з вялікай ручкай засаўка.
Прыадчыніўшы рыпучыя дзверы, у камеру гукнуў тоўсты басавіты голас:
— Амільянчык Леанарда!
Потым, памарудзіўшы, яшчэ раз:
— Сакольнік Маня!
З кутніх далёкіх нараў паволі, угнуўшыся, нібы супраць глыбокай вады, прайшлі да дзвярэй з калматымі злямцаванымі валасамі і жаўтлява-бледнымі ад страху і бяссонніцы худымі тварамі дзве роўныя, нібы блізняты, жанчыны. З іхніх худых клубоў спадалі доўгія шарачковыя спадніцы, і кабеты ішлі, трымаючы іх абедзвюма рукамі за пояс.
Калі акутыя дзверы цяжка, нібы хаваючы на той свет усіх, з іржавым скрыпам прыстукнулі, а пад столлю разарвалася, лопнула цемнатою лямпачка, гарбатая кабета зноў павярнулася да Хрысці.
— Гэтых, мусіць, за кашары на расстрэл,— і са смуткам дадала:— Туды прывозяць раненька, толькі пачынае світаць, разам з жаваранкам.
Хрысця заплюшчыла вочы, уявіўшы ясна-ружовае на ўсходзе неба, белую намітку вострага месяца, высокую тоненькую песню жаваранка і халодны ранішні строкат аўтаматаў. I падумала раптам: няўжо можна памерці пад гэтую чыстую ранішнюю песню жаваранка? А потым схамянулася — і за што, за які грэх прыняць смерць? Адзін хіба ёсць — перад Алесяй, што адбіла Імполя, злюбілася з ім. I перад богам, што пабраліся без шлюбу.
XXI
Да высокага, карычняватага ад пакосту дома з круглымі ў франтоне вокнамі і белымі мураванымі слупкамі, што падпіралі балкон у фігурных балясках, Міця прыбег хмурым дажджлівым ранкам, адпрасіўшыся ўсяго на паўгадзіны ва ўзводнага Камашылы.
Тыдзень назад, развітваючыся, Чэся наказвала шукаць яе тут, у гэтым новым, акуратна складзеным з сасновых брусоў і яшчэ, мусіць, не зусім скончаным доме, бо ў калідоры, куды ўсунуўся Міця, было яшчэ цёмна ад забітага дошкамі праёму, для шырокага, пэўна, венскага акна, і пад нагамі шапотка хрумсцеў чорна-ружовы шлак, што быў насыпаны пад будучую падлогу.
Над рабрыстаю сціральнаю дошкаю, махаючы вострымі закасанымі локцямі, сагнулася сівавалосая, коратка падстрыжаная гаспадыня. Міця знарок кашлянуў, і яна падазрона азірнулася, падняўшы цяжкія ліловыя павекі на чырванаватых хворых вачах, выцерла ад ружавата-сініх пухіроў рукі — мыла было, пэўна, самаробнае, варанае з гнілога мяса, з сінім каменем, таму ў калідоры чуўся тухлаваты дух,— і слабым ціхім голасам спытала:
— Вы да каго?
— Чэсю хацеў бы ўбачыць.
Гаспадыня гэтым самым фартухам, якім выцірала рукі, абмахнула твар і адвяла свае чырванаватыя вочы, пазіраючы ў цёмны куток, дзе стаялі нейкія кубельцы, скрынкі і на якіх ляжала перавернутая дагары ножкамі непатрэбная лаўка, і адказала:
— Не ведаю я, дзе цяпер Чэся. Здэцца, паехала ў Ліду.
— Даўно? — ліпучы халодны пот казытліва папоўз па Міцевай спіне, выступіў на лобе.
— Дзён тры як будзе. Ды яе тут ужо напытвалі,— гаспадыня ўгнула голаў, хаваючы свае, што заіскрыліся слязьмі, чырвоныя вочы.
— Хто?
— Паліцыя... Як управа згарэла.
— Я не з паліцыі. Змітрык маё імя,— сказаў Міця ў сутулаватую спіну.
— Ці я, чалавеча, разбіраюся. Ды я і кажу, што чула ад яе — паехала ў Ліду.
Міця выбег на марасісты і ліпкі, быдта асенні, дождж. Аслізглаю сцежкаю каля пазелянелых сырых платоў, на якія навальваўся і саладжава-прытарна пах, абвешаны густым цветам бэз, пайшоў як сам не свой бясконцай вуліцай, покуль яго не спыніла балбатлівае гдачанне чорнага з чырвона-сіняй, страхатліва апушчанай кішкай надзьмутага цыбатага індыка.