«Дзе ж Чэся? Як наказаць ёй, што мяне пераводзяць зноў у Наваградак?» — Міця спыніўся, сцёр з твару, з вачэй ліпучую вільгаць. З-за высокага плота на мокрую вуліцу ценькая рабіна густа нацерушыла, нібы хто рассыпаў пшонку, жоўтага цвету.
«Можа, і добра, што Чэся знікла, бо пазаўчора, калі згарэла Дварчанская валасная ўправа, наваградская жандармерыя загадала арыштаваць усіх, хто быў на падазрэнні...
Няўжо надышоў час разлукі, час горкай беззваротнай ростані? Няўжо?»
Міця нарэшце апомніўся і ўбачыў, што стаіць каля прасла недагаранага плота, напроці прыплясканага дажджом сіва-чорнага пажарышча. Ён міжволі, машынальна, сам не думаючы пра гэта, падышоў туды, дзе нядаўна стаяў, хаваючыся пад кроны крывых соснаў, Грабянкаў дом.
Душа аблілася гарачым болем, пякуча зашчымела. Не верылася, што чалавечае шчасце, радасць, пакуты, спадзяванне — усё, што ні ёсць — можа скончыцца чорным пажарышчам, попелам, тленам.
У адзіноце і горкім смутку над пажарышчам уздыхмаліся абсмаленыя хвойкі з чорнымі куксамі абгарэлых кронаў. Нешта неразгаданае, але страшнае, што прарочыла бяду, было ў іхніх, абсмаленых да чарнаты, крываватых камлях, у іхніх нежывых і смутных постацях.
Толькі на кветніку, ачуняўшы і аджыўшы, невысокаю шчоткаю падымалася сіваватае карункавае лісце невядомых для Міці кветак.
«Здаецца, бабіна лета называецца. Здаецца...» — Міця адвярнуўся, каб не глядзець на чорныя знявечаныя сосны, на сіваватае пажарышча з кафлянай, патрэсканай ад агню печкай.
Не згледзеў, як выйшаў на Падлесную. У пачатку яе, каля пафарбованага ў зялёны колер плота вуркатаў шары з адкрытым верхам двухмесны «фіят». Значыць, прыехаў раённы камендант, значыць, СД зноў трасе Дварчаны. За частаколам мільгалі, пабліскваючы серабрыстымі кукардамі, нямецкія фуражкі. Міця здагадаўся, што ў пабеленым дамку з пацямнелым гонтавым дахам, дзе кватараваў сакратар воласці Жалязоўскі, які, кажуць, спаліў валасную ўправу, ішоў, напэўна, ашчадны вобыск. На ганку суседняга дома таксама стаялі двое: немец у зялёна-салатавай форме і ў чорнай, з шарымі абшлагамі і каўняром, нехта з тутэйшых паліцыянтаў. Як Міця ведаў, там, здаецца, жыў, перабраўшыся з Верасава і займаючыся нейкім гандлем, Янка Вайтовіч.
Міця памкнуўся вярнуцца назад, але падумаўшы, што з-за плота, напэўна, бачаць і яго, і, каб не даць лішняга і непатрэбнага падазрэння, рушыў далей, куды ўжо ішоў — на Падлесную, каб распытаць, дзе і што з Лаўрынам Царыкам.
Выпіхаючы за браму прыгорбленага, палахліва збялелага Вайтовіча, з вінтоўкамі напагатове паказаліся двое непадступна надзьмутых, расчырванелых паліцыянтаў.
Неспадзявана згледзеўшы Міцю, пудкі, са звязанымі назад рукамі Вайтовіч прыспешыў крок і выцягнуў сваю худую шыю:
— Змітрычак, скажы, браток, што я ніколі не знаўся з бальшавікамі.
— Не турзайся, а то па скабах палучыш,— прыгразіўся на яго рослы, з чорнымі, падбрытымі вусікамі паліцыянт.
— Змітрычак, скажы там, дзе можаш,— Вайтовіч зноў задраў свой няголены пазелянелы твар.— А то во, звязалі, як якога звяра.
Паліцыянты зарагаталі:
— Яшчэ і ў жалезнай клетцы пасядзіш.
Міця пазнаў аднаго — Рысюк. Малады, вуграваты гадоў семнаццаці хлопец. Брат колішняга Міцевага аднакласніка, што паехаў на заработкі ў Данбас.
А дзе ж Вайтовічава сям’я? Дзе Яніна, чыстым наіўным хараством якой Міця захапляўся, можа, сам не прызнаючы гэтага, якую прытоена любіў? Пагаворвалі яшчэ тады, перад вайною, што Вайтовічава Марыля разам з дзецьмі ачуцілася недзе каля Акмолінска, у Казахстане...
I Міцю нечакана ўбачылася даўняя ўжо зімовая ноч з чырвоным, прычахлым маладзіком, з аб’інелымі грушамі на пустым полі, плач у разбуджанай устрывожанай хаце і яна, Яніна, у новым каптаніку, у чаравіках з высокімі шнураванымі халяўкамі і яе адчайны, нават з нейкім гонарам і знявагай голас: «Вядзі ж!.. Рыштуй!»
Адчуваючы нешта горшае, чым сорам і брыдкасць, Міця абмінуў Вайтовіча з паліцыянтамі і перайшоў на другі бок вуліцы, дзе, уздрыгваючы блішчастым радыятарам, вуркатаў «фіят» і дзе нервова паходжваў, угінаючыся ад мараслівага дажджу, афіцэр жандармерыі ў едзістых акулярах.
«Заходзіць ці не?» — Міця нацята прыцішыў крок перад Царыкаваю брамкаю і нечакана рашуча рвануўся да яе, адчыніў.
Пачарнелымі і, мусіць, гнілымі дошкамі рыпеў і прагінаўся недагледжаны ганак. Макротнаю глухатою дыхала ад шарых, нефарбованых і крыва запалых дзвярэй.
«Ці хоць удома хто?» — Міця ўзяўся за халодную ручку клямкі, з радасцю ўчуў, што дзверы з віскам едуць у чорную глыбіню сяней.