— Добры дзень, дзядзька Ладзімяр,— нарэшце з даўкатою ў горле адазваўся Міця.
— А скуль сам будзеш і чый ты, хлопча? — калатлівая рука злавіла шарае неакоранае шульца ў прачыненых весніках.
— Алесін брат з Верасава.
— Гэта ў той, што я малаціў і Імполя ў прымах пакінуў,— на сівым, зарослым твары прабегла не то радасць, не то здзіўленне.
— А Імполя ў Верасаве няма. Тут ён — у Дварчанах. Кінуў жа Алесю.
— Надышоў на людзей звод нейкі — усе грашаць... I я грэх маю на душы, можа, праз гэта і аслеп,— стары для моцы і другою рукою ашчаперыў патрэсканае шульца.— Хібя ж не чуў? Тут праз мяне немяц трое хлопцаў застрэліў. Трое... Во які грэх нашу. Але ўжо нядоўга, ужо чую свой канец... Тут маладыя, паўвечныя гінуць... А я нажыўся, ці, можа, болей нагараваўся — пара. Зачакалася мая старая...
Ён падняў голаў, пазіраючы вадзяністымі і ўпалымі вачмі, і, мусіць, не бачачы Міцю, сказаў:
— Памру я, і вайна скончыцца. Вот убачыш. Я такі знак маю...
«Напэўна, лягчэй памерці сваёй смерцю, горай, калі прынясе яе нехта чужы»,— падумаў Міця, утлядаючыся на старога Ладзімера, у яго сінія, засланыя ўжо вечным поцемкам вочы.
Стары адарваў сваю калатлівую руку ад шула, данёс яе да мокрых сляпых вачэй, абцёр іх.
— А як бацька маецца?
— Бацькі няма ўжо.
— Што кажаш, хлопец?
— У гумне згарэў, як немцы з казакамі палілі верасаўскія хутары.
— Бяды цяпер поўна,— стары нібы задыхнуўся і паволі, з намаганнем сказаў:— Я чуў, што гора там учынілася. I зноў во будзе.— Ён злавіў, яшчэ не глухім, чуткім слухам натужлівае вуркатанне аўтакара, што недзе зварочваў на другой вуліцы, пастрэльваючы маторам і падляскваючы жалезным кузавам.— Тут нейкую ўсё Марусю шукаюць.
Дзьве іх было... То адну, кажуць, злавілі ды застрэлілі...
Міця адступіўся ад плота, зноў убачыўшы сіні, рассыпаны ў цяньку пад елкамі жар пралесак і ўчуўшы шапаценне леташняга шаразбуцвелага лісця, востры трэск сухога дробнага галля і той працяжны нечаканы стрэл, што аддаўся тройчы доўгім шумным рэхам, нібы ўпала зрэзанае дрэва. Яго стрэл...
I нечакана для самаго сябе ўявіў, што па лесе бяжыць, пераскоквае карычневы, аблеплены вішнёва-блішчастымі мурашкамі копчык задыханая Чэся і яе, пырснуўшы агнём, даганяе гулкі стрэл.
Міця здрыгануўся, пераступіў жоўтую, прытоеную ў зялёнай траве кветку дзьмухаўца і паволі пайшоў, чуючы, як пад нагамі туга скрыпіць сыры пясок. Ззаду за спіною нешта яшчэ шапялява-бяззубым ротам гаварыў стары Ладзімер, але Міця ўжо не азірнуўся, толькі ўгнуў голаў: з мокрага куста бэзу, адбіваючы сонца, калючымі ружова-залацістымі промнямі ў вочы бліскала раса.
«Дзе ж яна, дзе Чэся? Няўжо расстаёмся, так не ўбачыўшыся? Няўжо лёс судзіць нешта страшнае? Ёй ці мне? Ці нават абоім разам».
Міця падняў вочы на зырка-белую пухкую хмарку, што, прадвяшчаючы зноў дождж, паволі наплывала на зялёныя кроны гонкіх соснаў у чорных шапках грачыных гнёздаў. У іх хрыпата і ненаежна крычалі ўжо дужыя, мусіць, грачаняты. За меднастволымі соснамі мутна шарэў пабіты плямамі рудой іржы дах дварчанскай школы, аплеценай сіва-калючым, з кольцамі, непадступным дротам. За ім чуліся моцныя і рэзкія галасы вайсковай каманды.
На школьным двары каля вастраверхай тумбы ашалёванага калодзеся стаяў ужо гатовы да маршу пры поўным рыштунку — з ружжамі, плецакамі, скруткамі шынялёў — іхні трэці ўзвод. Сёння яго, як цішком шапнуў, дыхаючы перагарам, недаспаны Камашыла, меліся перакінуць у Наваградак, а то, можа, нават пад Барысаў.
Слізкая, зацярушчаная пачарнелаю кастрыцаю сцежка ў жоўтых ад сасновага пылку лужынах зігзагам абягала пазелянелыя камлі хвоек. З-пад адной, падмахваючы сінявата-голымі крыльцамі, палахліва адскочылася і, нязграбна коўзаючыся цыбатымі нагамі, пабегла стрэсенае, мусіць, сённяшнім начным ветрам адзінокае, наканаванае згінуць грачаня.
У кожнага свой лёс. У яго таксама не лепшы — выпасці са свайго гнязда. Міця, сышоўшы са сцежкі, абабег пудка растапыранае, прытуленае да гнілога, з рыжаватым стрыжнем пня неаперанае брыдкавата-сіняе грачаня, што заверашчала, разявіўшы вялікі дзюб, і спорным крокам падышоў да школьнай брамы. Упершыню яна здалася чужою, абыякава-незнаёмаю, як здавалася шарая драўляная школа. Але пад сэрцам у Міці запякло, загарэлася шкадаванне, што бачыць яе мо астатні раз, як бачыць і гэтую ў чорна-белых косах палосах вартаўнічую будку.
— Корсак, ты што там? — гучна крыкнулі за сівым калючым дротам, дзе выстраіўся, гнучыся пад цяжкім вайсковым рыштункам, Міцеў узвод.