З пабеленага ў вузкіх аконцах туалета высунуўся мурлаты невысокі салдат, зашпільваючы прарэх, прайшоў шапаткім, пасыпаным шлакам дваром, спыніўся перад Міцем, абедзвюма рукамі паправіў пілотку на высока падстрыжанай галаве і павярнуў вуха на доўгі адзінокі стрэл.
— Во б’юць, ажно ляхат ідзе,— і, падымаючы вялікія белаватыя вочы, спытаў:— Няўжо нас пагоняць туды? Няўжо мы будзем страляць свой свайго?
Міця толькі горка ўсміхнуўся яму.
XXIII
Памагчы вычарпаць прывязаным да шаста вядром турэмную прыбіральню, да якой з немалою на возе бочкай пад’язджаў худаваты і загарэлы, як смугаль, і надта гаваркі Піліп Мурзіч, блізкі ад горада хутаранец, з задушлівай, натоўчанай людзьмі камеры выганялі чамусьці Імполя.
Праўда, тут, каля разбоўтанай, нязносна смярдзючай ямы было ўсё ж лягчэй і ад міла сляпучага сонца, і ад вострага піску трапяткіх стрыжоў над галавою, і ад Піліпавай гутаркі, калі ён, пасмехваючыся і выскаляючы свае белыя зубы, расказваў, як і каму чысціў прыбіральні і што нядаўна пад вокны вываліў усё змесціва казацкаму сотніку, што, напіўшыся, згубіў вальтэр. Прыбіральню апаражнілі, загадзілі гарод, а вальтэра не знайшлі.
— А вы нешта ж мала... Менш, як той адзін сотнік. Не будзе чым і поле ўдобрыць,— гаварыў ён ужо з адстойніка, гэтай цэментнай ямы пад туалетам, залезшы туды ў гумавых за калені ботах, калі яны назаўтра вычарпалі адтуль добрую палавіну.— Хоць, як вас тут накормяць. Скуль яно будзе брацца?
— Што тут казаць, ходзім адной кроўю,— Імполь задыхаўся ад густога смуроду, прымаючы з Піліпавых рук поўнае вядро.
— А ты за якую правіннасць папаўся? Га?
— Ды лічы ні за што. Шыюць знашэнне з парцізанамі, а я іх у вочы ўсяго раз бачыў,— прызнаўся Імполь.
— Я пагавару. Тут у мяне заўсёды быў хто-небудзь свой... Маю і цяпер,— прычвякаў да берага і пахваліўся з ямы Піліп.
— Я ж з жонкаю.
— Абаім можа і зашмат,— пакруціў злінялаю кепкаю Піліп.
— Больш чэпяцца да яе... Я нібы збоку прыпёку.
— Тады яшчэ горш. Але закіну слоўца,— голас у Піліпа трохі ачах.
Учора, калі на вузкім турэмным дзядзінцы, выбрукаваным няроўнымі ружаватымі каменнямі і абгароджаным пабеленым высокім мурам, зверху якога ажурнымі кольцамі падымаўся калючы дрот, раз за разам з’явіліся два чорныя фургоны і ў іх пачалі заганяць змардованых голадам і катаваннямі, ледзьве жывых, ужо адрошаных ад усяго мужчын.
Піліп, стоячы каля воза з поўнаю бочкай, азірнуўся, ці не чуе хто болей, і здушана прашаптаў:
— Іх за кашары — на расстрэл.
Гэтую нечаканую, што абязвечвала кожнага, страшную навіну Імполь прынёс у камеру. I той-сёй панік, абязволеў, чакаючы немінучай бяды, а Імполь, чамусьці паверыўшы Піліпу, суцяшаў сябе таямніцай спадзявання, што яго з Хрысцяй бяда абміне і яны астануцца жыць.
Але сёння, высунуўшыся ўслед за Піліпавым возам, што сыпаў пругкі ляскат колаў і смуродзіў на ўвесь двор бочкай, з-за шарага і нязрушнага пры ўсіх уладах будынка турмы, Імполь негадана ўмлеў, чуючы нават, як пад нагамі мякчэе і ўгінаецца каменны брук: перад брамаю стаў з адкрытымі заднімі дзверцамі чорны фургон і каля яго, акружанага салдатамі з вінтоўкамі напагатове, палахлівай безабораннай купкай збіліся жанчыны. Імполевы вочы выхапілі адразу злінялую зялёную хустку і цёмна-сіні, з высокімі плечукамі, прыталены сачык — там была Хрысця.
Сутулаваты даўгавіды немец чытаў прозвішчы, трымаючы блізарука, перад самым носам хрусткую паперку, якую рваў скразняк.
Як сам не свой, у звар’яцелым бяспамяцтве Імполь рвануўся да салдат у салатавай форме, што дуламі вінтовак пачалі падпіхаць жанчын у чорны, ад якога ўжо дыхала смерцю, гарбаты фургон.
— Хрыс-ця! — крыкнуў ён праз гэтыя салатавыя спіны.
Яна, учуўшы сваё імя і родны, заўсёды жаданы голас і, не верачы яшчэ сабе, паволі падняла голаў, недаўменна азірнулася і нарэшце ўбачыла яго.
Худы, жаўтлява-зялёны яе твар пакутна перасмыкнуўся, над чорнымі шнуркамі броваў зморшчыліся карычневыя, што не сышлі яшчэ ад нядаўняй цяжарнасці, узорыстыя плямы. Прыгорбленая, знябожаная кабета ў пакамечаным капелюшы і стракатым гарадскім паліто, ступіўшы на жалезныя прыступкі і нямогла ўлазячы ў фургон, адцясняла Хрысцю ад дзвярэй у невідушчы поцемак.
— Хрысцячка! — Імполь кулаком сцёр калючую парушыну, што неспадзявана заляцела яму ў вока.
— Бывай, Імполька!
— Што ты, Хрысця?..
— На расстрэл нас вязуць! — здаецца, абыякава адазвалася яна з невідушчага поцемку.
— Няўжо? Божа...— Імполь ужо не вымавіў, а толькі выдыхнуў цяжкім, глыбокім шэптам і міма зялёных спінаў і глуха насунутых каскаў рвануўся да чорнага фургона.