Нешта няждана цяжкае з тупаватым, гарачым стукам апусцілася яму на голаў. У вушы хлынуў, заглушыўшы свет, танюткі звон. I ён пачаў мякка плысці ў чорную глыбіню...
Апрытомнеў ён ужо каля высокага турэмнага муру, лежачы на халаднаватым каменным бруку. Той сама гарачы боль сцягваў на галаве скуру і нешта ліпкае, як здагадаўся — кроў залівала шчаку.
Яго, пэўна, ударылі прыкладам на галаве і бяспамятнага ўжо адцягнулі пад гэты высокі нязрушны мур.
Ён расплюшчыў цяжкія павекі, ажно аслепшы ад чысціні сіняга неба, якое наўскос разразалі два тонкія тэлеграфныя правады. Над імі ўжо ў быстрым лёце з адчайна вострым піскам шмыгалі, распасцёршы дужкі вострых крылаў, трапяткія стрыжы; недзе пад дахам турмы затаіліся іхнія гнёзды. Па белай сцяне, нават пакідаючы чорны шнарок, маланкай мільгалі скорыя цені.
Імполь пахіліў голаў, азіраючы дзядзінец. Ён быў пусты — ні гарбатага фургона, ні Піліпавага воза са смярдзючай бочкай.
Памяць раптам вярнула той астатні і, здаецца, абыякавы глухаваты Хрысцін крык. «Няўжо праўда, яе павязлі на расстрэл? Няўжо канец усяму?»
Імполь правёў рукою па шчацэ, дзе казыталася, сцякаючы за шыю кроў і пальцы драла калючая, даўно няголеная шчаціна. За гэтыя дні, што сядзеў у турме, ён зарос, як воўк, як зараслі бародамі ўсе мужчыны, акрамя нейкага зморшчанага ў твары Навума, з шапялявым кабечым голасам і рознымі на колер вачмі — адным карым, другім сіняватым.
«Доўга я ляжу тут ці не?» — намагаючыся павярнуцца на другі бок, Імполь учуў, як ад брамы, дзе было некалькі каморак з катоўняю, аддаваўся, блізячыся, востры цюк падковак — ішоў нехта з вартавых: або высокі, худы, чамусьці заўсёды недаспаны Сліж, або чорны, як цыган, не тутэйшы — казалі, родам з-пад Рэчыцы — нізенькі Кавалёў, што любіў біцца доўгаю гумаю з кручаным дротам усярэдзіне.
Павярнуўшы вочы, Імполь убачыў худога, з паўпаданымі шчокамі Сліжа — той, не падыходзячы, здалёк узмахнуў новым блішчастым вядром і шырокі гукі пасак вады з шумам і раптоўным холадам хлынуў Імполю на голаў.
— Ну што, ажыў? — у Сліжа ашчэрыліся жоўтыя з прастрэлам зубы.
Абапіраючыся на локаць, Імполь прысеў: галава яшчэ кружылася, вяла і ў вушах нацягнутаю струною ныў танюткі звон. Вада холадам сплывала на грудзі. Імполь рукавом сцёр яе з твару.
— Уставай,— падмахнуў чорнаю дзюбаватаю шапкаю Сліж.— Пашэнціла — адпускаюць дадому. Кажуць, невінаваты. Жонка з партызанамі зналася.
— А што з ёю? — Імполь, ловячы рукою мур, паволі падняўся на дрыгатлівыя млявыя ногі.
— Гэ-э, ён у мяне пытае пра сваю жонку,— зноў выскаліўся Сліж.
— А ў каго ж?.. Ты, мусіць, ведаеш, куды іх павязлі?
— А ты не? — Сліж адвярнуўся і злосна цыркнуў слінай.— Вот менш тут гавары, лахі пад пахі ды пайшоў, покуль немец не адумаўся. А то зараз вернецца чорны самаход...
Сцінаючыся ад болю, што шчымеў на мокрай галаве, Імполь няцвёрда ступіў насустрач нізкаму будынку з тоўстымі кованымі рашоткамі ў невялікіх вокнах. Вузкую, абшморганую грузавікамі браму глуха і надзейна закрывалі жалезныя, пафарбованыя ў едкі чырванаваты колер нязрушныя дзверы.
— Кіруй сюды! — Сліж вінтоўкаю паказаў на дубовую з трохзубымі завесамі фортку — бакавы праход. I Імполь ачуціўся ў вузкай настылай каморы (за ёю была другая, прасторнейшая, дзе яго білі, нават здзекліва, выцягнуўшы з портак палавы член). Зрабіць гэта загадаў тады паўнявы рыжаваты і акуратна падстрыжаны немец, ад якога пахла халодным адэкалонам. Цяпер за лёгкім аднатумбавым столікам з зялёным выцертым сукном сядзеў, падгладжваючы кароткую густую польку, чорны, падобны нечым да жыдка, малады лупаваты афіцэр.
З густым шоргатам ён пацягнуў да сябе шуфлядку, дастаў чорную ў сівых разводах канторскую кніжку, пагартаў яе і падняў на Імполя вялікія карыя вочы.
— Прозвішча пытаюць,— падказаў Сліж і ўжо выгукнуў за Імполя: — Верамей ён.
Немец павёў пальцам па доўгім слупку прозвішчаў.
Імполь таксама пазіраў на ружаваты, з вострым канцікам, пазногаць, акуратна падрэзаны з двух бакоў.
Раптам белаваты канцік ткнуўся ў слупок пасярэдзіне тоўстага з чырвонымі папярочнымі лінейкамі сшытка.
— Значы, твая жона естэсь портызант? — спытаў па-польску малады лупаваты афіцэр і, дастаўшы з унутранай кішэні чорную самапіску, адкруціў каўпачок і, дробна вывеўшы некалькі літар, з росчыркам адарваў пяро.
— Якая яна партызанка, пан немец,— здрыгануўся Імполь.— Тэхнічкай яна ў бальніцы была.
— Знамы, знамы... Она ест зараза, здрайцо. Она веле разы помагала звядоўцам партызантцкім. А ты нам не зробіл ніц злэго. Можэш ісць. Ты — вольны[32].
32
— Ведаем, ведаем... Яна зараза, здрадніца. Яна многа раз дапамагала партызанскім разведчыкам. А ты не зрабіў нічога кепскага. Можаш ісці. Ты — вольны (польск.).