Анатоль Казлоў
Горад у нябёсах (учора, сёння і заўтра)
Аповесць
У падземным пераходзе пад горадам, як заўсёды, як штодня, задужа людна. Размаіты натоўп плыве, перакочваецца, паспяшае, штурхаючы цябе ў розныя бакі. Не бачыцца спланаванага і мэтаскіраванага руху, як раніцай і вечарам, калі людская бальшыня спяшаецца на працу з ранішнім прыцемкам, а дамоў вяртаецца пад шэрым покрывам вечара. Пакуль жа яшчэ не вечар і ўжо не ранне. Сярэдзіна дня. Шоргат ног па бетоннай падлозе зліваецца ў агульны і звыклы гул-пераліў і, надзіва, не цісне на вушы. Кожны з захінутых у зімовую апратку сам па сабе і сам у сабе. Адасоблены, схаваны ў нябачную нікому іншаму ракавіну-абалонку. Але так заўсёды было, ёсць і будзе. І ніякага дзіва ў гэтым не знойдзеш, бо кожны ў сваім Сусвеце. Так, у сваім. І вось гэтае маладзенькае і хісткае, быццам лазінка, дзяўчо з ярка намаляванымі вуснамі... Здаецца, што прашмыгнула побач малпачка. Бяскрыўдная, але з позіркам у нікуды. Маладзенькая і абыякавая. Яе ўжо захліснулі спіны натоўпу ды ўцягнулі ў дзвярны праём метро, але пад белавата-шэрай столлю падземнага пераходу зачапіўшыся за шурпатасці пабелкі, завіс ейны клопат-турбота: «Ну чаму, чаму я зноў адна? Няўжо Элька лепшая? Яна ж брыдотная рапуха! А мо ў Цімохі вырваўся вонкі прынцып навізны? Жаданне спазнаць іншае, ці лепш сказаць — іншую. Элька і Цімоха — парадокс, абракадабра і не больш. Я ж гэта ведаю. Кляты прынцып навізны... »
Дзяўчо даўно ў вагоне цягніка. Метро яе праглынула, а клопат-турбота вісіць пад столлю падземнага перахода. Нібы лядзяш пад страхой. На чыю галаву ён зваліцца, каму цюкне па цемечку? Пакуль невядома. Усё ў руках яго вялікасці — выпадку. Ці, калі гаварыць больш глыбакадумна і шматзначна — лёсу. «Эх, лёс ты мой, лёс, які д’ябал цябе сюды занёс?» — выпырхнула пытанне з макаўкі вунь таго дваццацігадовага бэйбуса ў скураной прыталенай куртцы і мысастых чаравіках. Па вачах — правінцыял, па выразе твару — нахаба і шукальнік дармовага шчасця. Цяпер і ягонае пытане пра лёс вісіць чарговым ледзяшом пад столлю. Хоць якая там столь, ды і не падземны пераход гэта. Не верыце? Тады прыгледзьцеся! Усе мы ў пячоры, а над галовамі — тысячы, мільёны завіслых ледзяшоў-сталактытаў з жаданняў, клопатаў, расчараванняў... Як пільна ні ўглядайцеся, а не заўважыце тут зіхатлівых сусолак з кахання і радасці. Таму што хто імі валодае, той моцна трымае ў сабе. Восьтак. З-за гэтага і столь у пячоры падземнага перахода абвешана, як спічастымі іголкамі вожык — разбітымі надзеямі, спаганеным шчасцем, збалелымі думкамі і вечнай адзінотай чалавецтва. Не больш і не менш...
Антак сядзіць на кукішках, прытуліўшыся спінай да стылай сцяны. Людскі рух — нібы вадзяная плынь, што натыкнулася на валун паўз бераг ракі, абмінае хлоп¬ца, цясніцца ў гарлавіне перахода, абрульвае яго і праз метр-паўтара зноў разліваецца нястрымнай плынню.
Антак выхоплівае позіркам з натоўпу выпадковых людзей: няважна — дзяўчына гэта ці хлопец, жанчына ў гадах або абглыданы жыццём дзядок, школьнік-смаркач ці ўкормлены бізнесовец з жыватом-ночвамі, — і ловіць вачамі іх змучаныя думкі-перажыванні, невырашальныя, як ім здаецца, клопаты, што сыходзяць з постацяў фіялетавымі струменямі свячэння і, быццам кажаны, лепяцца да столі перахода. Такая гульня забаўляе хлопца і цешыць ягонае самалюбства. Як жа, ніхто нічога не бачыць, а ён сузірае дзейства чалавечых душ, варыва думак, кіпень бясконцых турбот. Там, пад столлю, над галовамі ўсіх яны кішаць, як прыгрэтыя сонцам мурашы, — усе разам, але ў той жа час кожны паасобку.
«Ага, вось дама з Амстэрдама. Няшчасная, за плячыма столькі пражытага, а яна ўсё аніяк не сальецца ў цэласнасць, бо гаворыць і піша адно (пісьменніца), а робіць зусім адваротнае. Ёй зайздросціць нават двухаблічны Янус. Куды яму цягацца з нашай дамай, бо Янус — бяззубае дзіцё ў параўнанні з ёю. Колькі паннай лёсаў зламана, раструшчана? Вунь яны ценямі валакуцца за ёю, як вечны неаперабельны хвост. І з кожным жа годам ён даўжэе, расце, выцягваецца... Няшчасная дама з Амстэрдама! Відаць, з-за гэтага табе так цяжка ісці? Кожны крок вымагае высілкаў, не спатыкніся ж, мілая».
А там, на вуліцы, завея. Усяго праз дваццаць дзве прыступкі — зіма. Зледзянелы вецер снегам пудрыць шчокі і агнём апякае нос і вушы. Мароз, не баючыся пальчатак, абцугамі хапае за кончыкі пальцаў. Пад нізкім небам нават угнуліся высачэзныя камяніцы, ссутуліліся меншыя дамы. Хістаюць здранцвелым голым голлем ліпы і каштаны. Толькі адным машынам усё абыякава. Для іх што завея, што залева — аднолькава. Жалеза ж не плоць чалавечая. Праўдзівая банальнасць.
Згаладала-састылыя галубы і галубкі пахаваліся ў зацішку пад’ездаў з расхлябанымі дзвярыма, за бляшанымі сметніцамі і пластыкавымі сценамі кіёскаў, на гарышчах старых, пабудаваных у сярэдзіне мінулага стагоддзя, хацін-баракаў, якія засталіся яшчэ ў горадзе і заціснуты ў квадраты новымі ярка размаляванымі гмахамі.
Шкада галубоў і яшчэ бяздомных сабак, якіх не паспелі адлавіць і змярцвіць адпаведныя службы. Галубы і сабакі не спускаюцца ў падземны пераход. Баяцца, ці мо, як і Антак Перуновіч, бачаць шэра-белую столь з мурашыстай плоймай чалавечых думак-расчараванняў, ледзяшоў-сталактытаў брыдкіх і нізкіх жаданняў. Галубам і сабакам боязна ад іх, Антаку ж — не. Бо ён — чалавек, адзін з мільёнаў двухногіх гаманлівых істот з незлічонымі хаценнямі. Для іх заўсёды і ўсяго мала... Ім кожную хвіліну трэба... Галубы ж і сабакі здаволеныя крошкамі хлеба і аб’едзенай косткай з баршчу. На тое яны птушкі і жывёлы, каб шчаслівіцца малым і тысячагоддзямі радавацца сонцу, кожнаму пражытаму дню, нават завеістай зіме. Яны — неад’емная частка прыроды, яе сарцавіна, аснова і апірышча. Кожная птушка, яшчарка, мятлік...
Антак не адводзіць позірку ад бруднай падлогі перахода ў размаітых мокрых узорах расталага снегу. Няспынны шоргат людскіх ног у мадэльных ботах і боціках, навюткіх і стаптаных чаравіках. Яму ўжо ўстыла ўглядацца ў столь, бо фізічна адчувае цяжар, што навісае над яго галавой. І хочацца выбрацца адсюль на волю дня без асвятляльных лямп, але палохае завіруха. Ён жа не сабака ці голуб і нават не варона, якія прымаюць усё належным чынам, а зацывілізаваны чалавек, што ўмее бачыць нябачнае і чуць тое, што прамінае вушы астатніх.
Антаку трыццаць два гады. Усяго ці ўжо? Шчыра кажучы, ён не ведае, як адказаць на такое пытанне. Нават самому сабе. Бываюць часіны, калі хлопцу карціць да гэтых дзвюх лічбаў дадаць пару нулёў, а іншым разам навальваецца неадольнае парыванне выкрасліць тройку ці двойку, у горшым выпадку дадаць адну да другой — і не больш. Вось і разбярыся ў такой сітуацыі. Хаця навошта? Гэта ж здорава, калі не ведаеш, у якім узросце пражывеш наступны дзень. Сёння, у студзеньскі паўдзённы час, яму трыста дваццаць гадоў, а мо і тры тысячы дзвесце. У залежнасці ад таго, колькі прыляпілася абсалютна пустых нулёў да ягонай тройкі з двойкаю.
Перуновіч міжволі зірнуў на свае рукі. Скура на пальцах як пергамент, пазногці сінія. Перавярнуў далонямі ўгору і прыглушана выдыхнуў: незлічонае павуцінне глыбокіх баразёнак на далонях — нямое сведчанне яго, Антакава, узросту. Але, гэта сёння, зараз ён такі старажытна-мудры старац, а заўтрашнім днём усё перавернецца-перакуліцца, і будзе пачуваць сябе Перуновіч ружовашчокім дзіцянём, што пазірае на Божы свет бязвіннымі вачамі з адной толькі мэтаю — спазнаць яго, наноў зведаць. Вось такая акалічнасць Антакавай існасці. Ён не адзін раз ужо задумваўся над тым, што з’яўляецца найлепшым жывым дапаможнікам для вопытных псіхіятраў. Вось дзе мелі б яны магчымасць разгарнуцца! Шкада, што не даюць небаракам за іх адкрыцці Нобеля. А, можа, у выключных выпадках і прысуджаюць жаданую прэмію?
Перуновіч часта, асабліва па выхадных, прыходзіць у гэты падземны пераход каля галоўнай плошчы горада. Апускаецца на кукішкі менавіта тут, дзе і зараз туліцца. Адзінае месца, у якім можна яму адпачыць ад надакучлівых бесцялесных істот, што запаланілі ўвесь горад.
Дзіўна ўсведамляць, што ніхто, акрамя Антака, не бачыць над горадам яшчэ аднаго горада. Такога ж вялікага, але нашмат цішэйшага, утульнага ды лагоднага. У горадзе над горадам няма метро, але таксама растуць дрэвы і вазніцы паганяюць коней доўгімі бізунамі, паненкі там не носяць міні-спадніц і ніхто не ўключае электрычнасць, калі заходзіць сонца ды апускаецца ноч. Вышэйшы горад не любіць тлуму, не забруджвае паветра. Там кожны сам сабе гаспадар, там...