— Ĉu «aperis la luno purpura»?[46]
Ĉi-foje ŝi turnis al mi la kapon kun nekomprenebla por mi miro; poste sekreteme ridetis.
— Ne, nur la humoro ne konvenas.
— Nu, mi esperu, — diris mi.
Kaj la ektintintan tranĉilon, kaj obtuze frapintan terpomon ŝi simple faligis — kaj ekplaŭdis per la manplatoj:
— Li ĵaluzas! Saĉjo ĵaluzas! Tiun minuton mi atendis dum duonjaro! Hu ra!
La terpomo, turniĝante kaj frapante, ekruliĝis al rando, sed decidis ne fali.
Laŭ mi, la humoro de Stanjo estis tute konvena.
Kompatinda mia amatino. Ĉiam scii tion pri mi, ĉiutage… «Ĉu al Vasiljevskij vi sukcesis alveturi? Ĉu oni vin manĝigis?»
La gorĝo spasmis pro admiro de ŝi.
— Nu, diru finfine, kiel al vi ŝajnas mia nova hararanĝo? Ĉu plaĉas?
Mi sopiris ŝin ĝis langvoro kaj tremo — sed, se mi kisos ŝin nun, ŝi respondos, sed mem estos pensanta, ke jen la Varsovia avio eligis ĉasion, kaj jen Janusz aliras al taksia haltejo.
— Tre plaĉas. Same kiel ĉio cetera. Al vi ĝenerale konvenas knabina stilo.
— Simple vi ŝatas knabinojn. Tial mi penas konformi.
Ŝi deturniĝis, levis la terpomon kaj la tranĉilon. Sur min kvazaŭ iu metis cent pudojn[47] — tiel premis sento de adiaŭo por ĉiam. Kaj tutegale estis tia tenero… Mi brakumis ŝin ĉe la ŝultroj, facile alpremis ŝin ĉe la dorso al mi kaj mallevis la vizaĝon en aromajn, purajn harojn: la malfermita bluzo, vestita sur nuda korpo, senhonte vokis la manplaton tra klaviklo malsupren, al la brusto — mi estis apenaŭ detenanta min.
— Trubeckoj, ne leku. Mi ja ne sukcesos fari la tagmanĝon.
Ne min ŝi vokis. Lastan fojon mi facile kunpremis la fingrojn sur ŝiaj ŝultroj, kisis je la verto — kaj lasis.
— Bone, Stanjo, mi iras. Ne ofendiĝu.
— Domaĝe. Sed eble vi post la laboro venos, ĉu? Ni babilu…
— Por kio?
— Nu, eble mi deziras fanfaroni pri vi? Ĉu tio ne venas en vian kapon?
— Sincere dirante, ne. Mi ne scias, pri kio en mi eblas fanfaroni. Al mi ŝajnas, ke viaj amikoj opinias min agace honesta soldataĉo — ĉu stulta pro sentimentoj, ĉu sentimenta pro stulteco.
— Kia ridinda vi estas. Kaj kion vi faros morgaŭ?
— Mi flugos al Simbirsko kaj petos renkonton kun la patriarko de komunistoj.
Ŝi tranĉvundis fingron. Ekkrietis, ŝovis la manon sub akvostrion — kaj konsternite turniĝis al mi.
— Sed por kio?
— Estas afero. Feliĉon, Stanjo!
Ŝi paŝis al mi, kiel en Saguramo kaŝante la manojn malantaŭ la dorso, por ne guti sur sin, nek sur min; ofendite, en knabina stilo paŭtis.
— Kaj brakumi-kisi?
Mi brakumis-kisis.
5
En mia kabineto mi — parte por distriĝi, sed plejparte pro servodevo — sen speciala entuziasmo provis rekte per ĉemanaj rimedoj kontroli mian version. Rubriko «fruaj tendencoj de komunismo», ŝlosilvorto «kriminalaj». Sed la vidigilo komencis elmeti ŝimajn, konatajn nun nur de malvastaj fakuloj kaj senpasiaj disketoj faktojn kaj nomojn. Francaj bombistoj: murdu per eksplodpaketo veturantan, ekzemple, el teatro, tute senkulpan oficiston — kaj ni tuj iĝas je paŝo pli proksime al justa sociordo. Bakunin.[48] «Nenion kostas ribeligi ajnan vilaĝon». «Revoluciaj inteligencianoj, per ĉiuj eblaj rimedoj faru vivan ribelan ligon inter disigitaj kamparanaj komunumoj». Neĉaev.[49] Murdisto, degenerulo. Nura nomo de la gazeto, kiun li komencis eldonadi eksterlande, multon kostas: «Popola revenĝo». Artikolo «Ĉefaj bazoj de estonta socia ordo», la mil okcent sepdeka jaro: oni donu al la socio kiel eble plej multe, kaj mem konsumu kiel eble plej malmulte (sed kio estas socio, se ne tiuj «oni»? eble, nur estraro), laboro estas deviga sub minaco de morto, ĉiujn produktojn de laboro distribuas inter laborantoj eksklude laŭ altaj rezonoj por neniu kontrolebla kaj entute de neniu konata sekreta komitato… Certe, revante pri tielaĵo publike, en pensoj oni tenas, ke oni sukcesos iĝi prezidanto de tiu komitato. Kanajlo.
Ĉiuj ĉi mornaj sektoj, malvastaj, kiel neniam vizitataj de suno kanjonoj, forputris jam en la sepdekaj jaroj kaj en Eŭropo, kaj en Rusio; dum ioma tempo ili plu bruletis en la Oriento, hibridiĝante kun naciisma fanatikeco kaj rezultigante foje terurajn hibridojn, sed poiome ankaŭ tie ili malaperis. Ŝajne, mi denove serĉis vane.
Telefonis Papazjan kaj petis lin akcepti — mi diris, ke mi povas eĉ tuj. Mi surmetis la parolilon kaj ekfumis. La humoro estis abomena. Kwiatkowski verŝajne jam venis. Kaj Stanjo estas tia bela kaj tia… preparita. Kaj jen ankoraŭ tiuj projektistoj de nova socio, al kiuj eĉ mi, komunisto, volis pafi — simple kiel al rabiaj hundoj, por ili ne mordu homojn. Sed tio estas, certe, kiel dirus Liza, koleremo — terura peko. Certe, ne pafi, — ĉu mi estas Kislenko? Simple kuraci kaj, ĉiuokaze, izoli. «Popolamikoj»…
— Nu, kio? Ĉu vi vere jam finis? — malsprite ŝercis mi, kiam la leŭtenanto eniris.
— Tute ne, male.
— Sidiĝu. Kio okazis?
Li eksidis.
— Mi permesis al mi iom vastigi interpreton de la ricevita tasko, — eldiris li kaj stumblis, atende rigardante min. Mi paŭzis, penante kompreni. Zorgeme estingis cigaredstumpon en la cindrujo, premis per ĝi flagretantajn pecojn de cindro.
— Kiamaniere?
— Komprenu, — kun preteco komencis klarigi li, — la materialo, kiun vi donis al mi por rigardi, estas simple terura, kaj ĝi vin, verŝajne, iom hipnotigis. Mi pensis: ja ne ĉiuj homoj estas tiom decidemaj kaj principemaj, kiel kompatinda Kislenko. Ne ĉiu, eĉ tiele freneziĝinte, tuj kuraĝos je murdo. Kaj mi permesis al mi provi rigardi kun samaj simptomoj malpli gravajn aferojn — rabatakojn, huliganaĵojn…
— Sed tio estas jam vere infera laboro.
— Vi pravas, sendube. Sed tamen ĝi donis ian rezulton. Rigardu. En la nuna kaj la antaŭa jaroj, — li etendis al mi folieton kun numeritaj faktoj, — murdoj, similaj al niaj, ne okazis. Sed incidentoj malpli gravaj — estis. Du sensencaj batadoj en Suĥumo. Ses tute neklarigeblaj kruelaj interbatadoj en vilaĝetoj en mia patra regiono, inter Laĉino kaj Ĥankendo. Absolute neprovokita kaj absolute sencela, dum tago, atenco al policano sur Maneĝa placo en Moskvo.
Mi atente tralegis la liston. Interese…
— Ja vi estas bravulo, leŭtenanto, — diris mi. Li ruĝiĝis pro plezuro; li ĝenerale facile ruĝiĝis, ĝuste kiel Liza. — Bravulo. Mi dume havas neniun ideon, ĉu estas ĉi tie ia ligo kun nia afero, sed tipologia simileco estas evidenta.
— Nu jes! — ekscitite kapjesis Papazjan. — Kaj kio estas plej grava, ĉiuj subjektoj de la krimoj aŭ estis evidente ebriaj, kaj tial iliaj klarigoj, ke ili ne memoras pri siaj agoj kaj ne povas ilin klarigi, tuj estis kreditaj, aŭ perdo de memoro estis atribuita al, ekzemple, ricevita bato al la kapo, kaj plu analizi la akcidenton same neniu penis.
— Interese, — jam laŭte diris mi. — Kaj, certe, ĉar krima ago estis ne tiom kruela kaj malhumana, kiel en la okazo kun Kislenko, do ankaŭ pereiga psiĥa ŝoko ne aperis, homo vivis plu. Memoro pri la aberacia memrealiĝo, verŝajne, simple estas forpremata en subkonscion. Interese, diable! Se ni kontrolus, ĉu ŝanĝiĝis karaktero de tiuj homoj, ĉu ili iĝis pli incitiĝemaj, malafablaj, timemaj…
— Ankoraŭ unu infera laboro, — kun entuziasmo diris Papazjan.
— Ne, ne distriĝu dume. Se aperos jam tute interesa statistiko, tion kontrolos aliuloj. Daŭrigu tiel, kiel vi komencis — vastigite.
— Jes! — Papazjan ekstaris. Paŭzis, kaj poste sinĝeneme demandis: — Sinjoro kolonelo, ĉu vi jam havas version?
— Kaj ĉu vi? — demandis mi, apoginte la dorson je seĝa dorsapogilo, por estu pli oportune rigardi al la vizaĝo de la staranto.
— Jes!
— Nu, nu…
— Nekonata al la scienco mutacia viruso! Ĝi trafas centrojn de bremsado en cerbo, kaj malsanulo montras agresemon pro bagatelaj, ridindaj por normala homo kaŭzoj, kaj poste mem ne memoras tion, kion faris dum la nebuliĝo. Sed restas potenciala krimulo, ĉar la viruso nenien malaperis, ĝi sidas en sinapsoj. Eble, al ni minacas epidemio.
— Ja vi estas tuta bravulo, Azero Akopoviĉ! Bravege!
— Ĉu vi pensas proksimume same?
— Por konfirmi la version pri ĵusa mutacio kaj vastiĝanta epidemio necesas — kio?
Li pripensis dum sekundo.
— Verŝajne, montri statistike, ke similaj okazoj de jaro al jaro iĝas pli multenombraj, kaj antaŭ ioma tempo ili tute malestis.
— Do, ĝuste vi pri tio okupiĝu, — mi suspiris. — Ankaŭ mi havas version, Azero Akopoviĉ, kaj neniom pli bonan ol la via. Ĝi baziĝas sur unusola frazo de Kislenko…
— Sur kiu? — avide demandis Papazjan.
— Pardonu, dume mi ne diros. Vi povas iri.
Li diligente turniĝis kaj ekiris al la pordo.
— Oĥ, sekundon!
Li haltis kaj returniĝis al mi.
— Diru, ĉu vi konas tiun verkiston — Janusz Kwiatkowski?
— Jes, — mirigite respondis Papazjan. — Fakte li estas poeto… Poeto kaj eldonisto.
— Ĉu bona poeto?
— Brila. Li egale filigrane laboras en la pola, la litova kaj la rusa. Li estas juna, sed li jam estas ne leviĝanta, sed tute leviĝinta stelo.
— Juna — kiel?
— Nu, mi ne scias… proksimume de mia aĝo.
Do, li estas pli juna, ol ŝi. Kaj sufiĉe multe, je kvin — sep jaroj.
— Kaj pri kio li verkas?
— Nu, mi kun liaj versoj ne tre… Li tro batas sin je la brusto rilate de avantaĝoj de katolikismo. Kaj ĝenerale — la pola herbejo estas la plej grava en la mondo.
— Nu, — diris mi mediteme, kaj, mi timas, kun stulta tono de ĝenerale nekutima por mi edifeco, — ju malpli granda estas herbejo, des pli kara ĝi estas por tiu, kiu sur ĝi kolektas nektaron.
46
Fama rusa romanco. Por ĝuste kompreni la aludon, rememoru, ke en pluraj lingvoj unu sama vorto signifas kaj lunon, kaj monaton.
48
Miĥailo Aleksandroviĉ Bakunin (1814–1876), fama rusa revoluciulo kaj publicisto, partoprenanto de la revolucio de 1848–1849 jaroj en Germanio; unu el ideologoj de anarkiismo; partoprenanto de Unua Internacio, kontraŭulo de marksismo.
49
Sergeo Gennadieviĉ Neĉaev (1847–1882), rusa revoluciulo-komplotulo, partoprenanto de studenta movado en Peterburgo en 1868–1869 jaroj, en 1869–1871 estis proksime ligita kun Bakunin, kreis sekretan organizon «Popola revenĝo» (1869); en 1872 estis transdonita de svisaj potencoj al la rusa registaro, mortis en Petropavlovska fortikaĵo (prizono). Liaj revoluciaj ideoj estis aparte kruelaj kaj perfortemaj. Li kaj liaj adeptoj iĝis prototipoj por romano de Dostoevskij «Demonoj».