Гражына

Адам Міцкевіч Гражына

Літоўская аповесць

Цемра ды вецер, ды стынь на абшары,
Доле — туман, а высока-высока,
У каламуці раз’юшанай хмары,
Месяц няпоўным паблісквае вокам;
Свет, нібы склеп, змураваны з камення,
Неба ж над ім, як глухое скляпенне.
Цемра паўночная. Ранне далёка.

Ля Навагрудка, на ўздыбленных горах, —
Замак у месяца срэбным зіхценні;
Вал здзірванелы схаваўшы, сувора
Волатаў-вежаў ламаныя цені
Падалі ў роў, дзе мiж вечнай цяснiны
Дыхалі воды, затканыя цінай.
Замак заснуў — нi агню і не дыху,
Толькi па вежах бяссонная варта
Воклiчам цішу палохае ўпарта;
Раптам дайшло вартавому да слыху:
Постаці нейкія нібы, на конях…
Чорныя цені за імі гурбою…
Блізка ужо… скачуць учвалам на конях…
Панцыры ззяюць і бразгае зброя.

Коняй іржанне і цокат падковаў;
Рыцары, трох іх, ужо каля рова,
Едуць, спыніліся, голас падалі,
Трубы мядзяныя ўночы зайгралі —
Раз і другі раз зайгралі і трэці,
Варта ім з вежаў адказвае рогам
Грымнула брама, походня ім свеціць,
Падае мост і яны — за парогам.
Бегла да брамы, спяшалася варта:
«Хто тыя людзі, з мэтай якою?»
Першы быў волат, узброен не жартам,
Немец заўжды так узброен да бою:
Меў чорны крыж ён на белай капіцы,
Крыж на грудзях ў залацістай пятліцы,
Трубку мядзяную, дзіду у току,
Чорны ружанец і шаблю пры боку.

Цямяць літвіны: нямецкая цацка!
Шэпча адзін і другі за ім шэпча:
«Пёс гэты, пэўна, са псярні крыжацкай —
Тоўсты, бо штодзень кроў прускую хлебча.
Каб людзей тут не гэтак багата!

«Князь ваш у замку?» — «У замку, ды надта
Ваша пасольства з’явілася позна…
Спiць князь — дарэмная часу утрата.
Заўтра магчыма»… — «Нам заўтра няможна!
Сёння і зараз жа. Час хоць і позны,
Мусіце вы пра пасольства данесці,
Я на сябе бяру гнеў яго грозны…
Гэты, для знаку, дасцё яму персцень;
Герб Літавор на пярсцёнку пабачыць —
Герб Літавору усё растлўмачыць».

Замак спiць. Спяць навакольныя межы.
Поўнач, асенняя ночка доўгая!
Толькі яшчэ у Літаворавай вежы
Зоркай агеньчык з-за кратаў міргае:
Позна да дому вярнуўся з дарогі —
Вочы ледзь бачаць ужо ад знямогі.

Хоць і не спіць ён, ды вельмі суровы…
Ані хто з варты, за справай такою,
Ані хто з рады ці шляхты дваровай
Князя свайго не парушыць спакою.

Доўга паслы пагражалі, прасілі —
Грозьба ці просьба — дарэмны патугі!
Кажуць, каб Рымвіда ім пабудзілі,
Рымвіда, урэшце, паклікалі слугі;
Быў ён у князя помочнік адзіны —
Княжае войска вадзіў ён да бою,
Радаю правіў — любою гадзінай
Вольны уваход меў да князя ў пакоі.

Цёмна ў пакоі, на століку чадна,
Чах каганец, мітусіліся цені;
Штось з Літаворам сягоння няладна —
Крочыць, маўчыць, а пасля ў задуменні
Слухае. Рымвід пра немцаў гавора,
Словы не могуць крануць Літавора,
Ён чырванее, уздыхае, бялее,
Твар удае, што ад думак ён млее.
Вось каганец, каб паправіць, бярэ ён,
Але не правіць — глыбей яго цісне
І пагасіў (толькі кноцік курэе)
Ці выпадкова, ці можа няўмысна.

Пэўна не мог ён схаваць хвалявання,
Ведаў — яно на ягоным абліччы
І не хацеў, каб слуга быў у стане
Уразумець яго план таямнічы;
Зноў па пакоі ён крочыў і крочыў,
Потым спыніўся і стаў ля акна ён,—
Бачна — у водбліску месячнай ночы
Сутарга твар яго перасмыкае.
Бачна, як ззяюць маланкамі вочы,
Вусны зацяты, нахмураны бровы,
Бачна, які загарэлы, суровы.
Потым. У кут адышоўшы са спехам,
Дзверы замкнуць загадаў у пакоі,
І так пачаў ён з фальшывым спакоем,
Словы свае прыпраўляючы смехам:

«Сам жа ты з Вільні прывёз мне, Рымвідзе,
Вестку, што Вітальд вяльможны, ласкавы,
Князем хацеў пасадзіць мяне ў Лідзе,
І на пасажнай па жонцы дзяржаве,
Нібы здабычу сваю, для пакоры,
Княства маё, сёння Вітальд мне дорыць».—
«Так, праўда, княжа!» — «А мы вось на дары,
Як і належыцца, выступім годне;
Хай сцяганосцы выносяць штандары,
Хай жа запаляць агні і паходні,
Хай трубачы ў гэты-ж час выяжджаюць,
Едуць ў горад і, стаўшы на рынку,
Аж на чатыры вятры заіграюць;
Хай яны трубяць датуль без спачынку,
Покуль іх голас мне войска абудзіць.
Хай кожны рыцар браню сваю ўладзіць
Меч загартуе і дзіду асадзіць.
Коні хай будуць гатовы і людзі:
Рыцараў жонкам, нявестам прынесці
Харч, каб хапіла да рана да змроку,
Коней на месца ўсіх з пашы прывесці
Ды, накарміўшы, трымаць іх на воку.
І калі сонца з-за Шчорсаў заззяе,
Калі асвеціць магілу Мендога,
Хай там на вуліцы Лідскай чакае
Войска, гатовае ў бой і ў дарогу».