Гражына

Вяртаюцца дружыннікі ў сталіцу,
Аднак, хоць мужна адстаялі волю,
Ніхто не цешыцца, не весяліцца,
Усім ад жальбы цісне сэрца з болю.
Трывожна ўсе пытаюцца пра пана:
Што з ім? Дзе ён? Ці лёгкая хоць рана?

Што ў замку дзеецца, ніхто не знае,
Бо ўзняты мост, зачынены вароты,
Ды з моста вось сышло, кусты мінае
Народу шмат на нейкія работы.
І вось гурт секчы дрэвы пачынае,
Пасля ствалы, галлё, снапы чароту
У горад носіць, возіць на падводзе —
Дык страх і жаль расце ва ўсім народзе.

Там, дзе меў хорам бог пярунаўладны
І бог, які вятрамі злосна свішча,
Дзе коні ды валы, авечак стады
Штодзень кроў пралівалі ў папялішча,
Касцёр кладуць пад самыя аблокі,
На дваццаць сажняў доўгі і шырокі.

У цэнтры дуб стаяў, а між бярвення
Крыжацкі комтур на кані магутным
Сядзеў цяпер у поўным узбраенні,
Да той дубіны ланцугом прыкуты.
Той самы гэта пасланец нязгоды,
Забойца князеў, Дзітарых з Кніпроды.

Бягуць мяшчане, рыцары, жанчыны,
Але маўчаць усе, ніхто не смее
Назваць уголас зборышча прычыны.
Абняты страхам, жалем і надзеяй,
Глядзіць народ збянтэжаны на замак
І настаўляе слых на той напрамак.

Аж вось труба зайграла гулка з вежы,
Спадае мост, і брама заскрыпела,
І шэсце ў чорных рушыла адзежах,
Усклаўшы на шчыты героя цела.
Пры ім меч, піка і калчан стрэл свежых —
Усё на чырвані плашча зіхцела.
Аблічча князя не відаць, забрала
Цяжкога шолама яго схавала.

Дык вось наш князь! Пан горада і краю!
Рукі нястомнай муж, герой вядомы!
Ці немцаў біць, ці гнаць арду нагаяў,
Ці клапаціцца пра усіх без стомы!
Чаму князь звычай даўні парушае,
Вандруючы ў нябесныя харомы?
Бо старажытнасць наша тут, бывала,
Не так князёў, дзядоў сваіх хавала.
Чаму з табою не ідзе да неба
Слуга, які таптаў з табой дарогі?
Чаму не йдзе з пустым сядлом, як трэба,
Твой сябар верны — конь аленяногі;
Дзе ганчакі, дзе сокал дальнявокі?
Дзе зграя, слаўная за нюх далёкі!

Шумеў натоўп. Байцы ўзнімаюць цела
На верх кастра, мёд, малако ўзліваюць.
Труба зайграла, флейта засвірчэла,
І вайдалоты сумны гімн спяваюць.
Бярэ адзін паходню, нож ахвярны…
«Пастойце!» Сталі. Муж над’ехаў хмарны.

«Хто ён? — пытаюць. Хто той храбры рыцар?»
Пазнала войска: ён на полі ўчора,
Калі Літва ўжо не магла адбіцца
І немцы акружылі Літавора,
Надбег, адвагу ўзняў, прагнаў трывогі,
Сек крыжакоў, збіў комтура пад ногі.

Вось што пра чорнага героя зналі.
А сёння — конь той самы, плашч і зброя.
Ды хто ён? І з якой з’явіўся далі?
Здымае шолам… Гляньце на героя!
Дык гэта ж князь! Зірніце на аблічча!
Спярша заціхла грамада нямая,
Ды радасць з сэрца люду голас кліча,
І грамада крычыць, што сілы мае:
«Жыве наш князь! Жыць будзе з Літаворам!»
І гэты бурны крык ляціць аж к зорам.

Стаяў ён сумны, бледны, адзінокі,
А гул грымеў, разносячыся рэхам.
Узняў чало і паглядзеў навокал,
За крыкі лёгкім дзякаваў усмехам.
Ды ўсмешка не была з душы пачата,
Не з тых, што асвятляюць твар і вочы,
А нейкаю здавалася крылатай,
Што, ледзь з’явіўшыся, сарвацца хоча,
Што твар ледзь так сагрэе і асвеціць,
Як рукі мёртвага вяночак з вецця.

«Падпальвайце касцёр!» Паплыў дым сіні,
А князь пытае: «Знаеце, чые тут
Гараць астанкі? — Ціша ў той хвіліне. —
Пад зброяй мужа бачыце кабету,
Жанчыну целам, духам гераіню!
Адпомсціў я — яна ж пайшла са свету!»
Сказаўшы, ўзбег на лоўж, прыпаў да мілай,
І хмара дыму ўраз іх засланіла.