- А яна казала...
- Супакойся. Жанчына гэтая любiць людзей трывожыць.
- Але яна кажа, вы - д'ябал.
- Ведаю. Гэта таму, што я не дазваляю ёй атручваць людзям жыццё. - Ён падняўся на ногi i лёгенька паляпаў Ружу Сарона па плячы. - Ты не хвалюйся. У яе словах праўды няма, - сказаў ён i шпарка пайшоў прэч.
Ружа Сарона доўга глядзела яму ў спiну; хударлявыя плечы яго паторгвалiся ў такт крокам. Яна ўсё яшчэ праводзiла вачамi яго тонкую постаць, калi вярнулася мацi - чыстая, ружовая, з вiльготнымi яшчэ валасамi, закручанымi на патылiцы вузлом. На ёй была ўзорыстая сукенка, на нагах старыя, патрэсканыя туфлi, у вушах маленькiя завушнiцы.
- Памылася, - сказала яна. - Стаю пад душам, цёплая вада так i льецца, так i залiвае мяне ўсю. Адна жанчына там была i кажа, калi хочаш, хоць кожны дзень хадзi мыцца. А жанчыны з камiсii... яшчэ не прыходзiлi?
- Не, - адказала Ружа Сарона.
- А ты так i сядзiш без справы, зусiм нiчога не прыбрала! - Мацi падхапiла талеркi са скрынi. - Трэба парадак навесцi. Жвавей паварочвайся! На, мяшок бяры, падмяцi тут хоць трохi. - Яна сабрала ўсё кухоннае начынне, паклала патэльню i кацялок у скрыню, а скрыню засунула пад брызент. - Пасцелi прыбяры, - загадала яна. - Ну i вадзiца, скажу я табе, нiколi я большай асалоды не адчувала.
Ружа Сарона вяла выконвала яе загады.
- Як ты думаеш, ма, Конi сёння вернецца?
- Можа, вернецца... а можа, i не. Сказаць не магу.
- А ён ведае, дзе нас шукаць?
- Пэўна ж, ведае.
- Ма... а не можа так быць... што яго забiлi там, калi лагер палiлi?
- Каго-каго, толькi не яго, - упэўнена адказала мацi. - Ён, калi толькi захоча, адкуль заўгодна выберацца - спрытны, як заяц, i хiтры, як лiс.
- Хутчэй бы ўжо прыйшоў.
- Калi прыйдзе, тады i прыйдзе.
- Ма...
- Ты б лепш справай занялася.
- Як ты думаеш, танцаваць i ў п'есах iграць - грэх? Праз гэта я не выкiну?
Мацi спынiла ўбiранне i падперла рукi ў бокi.
- Гэта яшчэ што за размовы? Ты нi ў якiх п'есах не iграла.
- А некаторыя тут iграюць, i адна маладая выкiнула... мёртвае... i ў крывi, i нiбыта гэта быў суд божы.
Мацi ўтаропiлася на дачку.
- Хто табе такое нагаварыў?
- Адна жанчына, што мiма праходзiла. А гэты маленькi, у белым, падышоў i сказаў, што ўсё зусiм не ад таго.
Мацi нахмурылася.
- Разашарна, - сказала яна, - кiнь сама сябе грызцi. Табе, вiдаць, захацелася да слёз сябе давесцi. Што з табой такое стала, проста не магу зразумець. У нас у сям'i такiх нiколi не было. Няйначай, гэта Конi цябе так настроiў. Яму заўсёды былi цесныя яго штонiкi. - I сурова дадала: - Ты, Разашарна, не адна тут. Акрамя цябе яшчэ людзi ёсць. Знайдзi сваё месца сярод iх. Я сустракала некаторых - яны так паверылi ў свае грахi, што iнакш як нiкчэмнасцямi сябе перад богам не ўяўлялi.
- Але ж, ма...
- Ну хопiць. Закрый рот i бярыся за што-небудзь. Не такая ты ўжо важная персона, не такая ты распусная, каб гасподзь бог за цябе вельмi хваляваўся. А калi не перастанеш без дай прычыны мучыць сябе, дык я табе так заляплю! - Мацi змяла попел у ямку пад ачагом i абмахнула камянi, пакладзеныя па краях. Тут яна ўбачыла, што па дарожцы да iх iдзе камiсiя. - Рабi што-небудзь, - сказала яна дачцэ. - Вунь жанчыны ўжо да нас iдуць. Што-небудзь рабi, каб я магла паганарыцца сваёй дачкой. - Яна больш не глядзела на дарожку, але адчувала, што камiсiя наблiжаецца да iх.
А што гэта камiсiя, сумненняў быць не магло. Тры дамы - чысценькiя, у прыгожых сукенках: адна сухарлявая, з прамымi валасамi, у акулярах у металiчнай аправе; другая нiзенькая, сiвая, кучаравая, з маленькiм далiкатным роцiкам; а трэцяя - вялiзная, як слон, грудастая, шыраказадая, з тоўстымi сцёгнамi, на выгляд уладная i ўпэўненая ў сабе. Камiсiя ступала мiж палатак з пачуццём уласнай годнасцi.
Мацi падгадала так, што, калi яны падышлi, яна стаяла да iх спiнай. Жанчыны спынiлiся, развярнулiся i выстраiлiся ў рад. I вялiзная дама прагула:
- Добрай ранiцы! Мiсiс Джоўд, гэта вы?
Мацi крутнулася да iх, быццам захопленая знянацку.
- Ага, так, так. Адкуль вам вядома маё прозвiшча?
- Мы - камiсiя, - абвясцiла велiканка. - Жаночая камiсiя санiтарнага аддзялення нумар чатыры. Нам паведамiлi ваша прозвiшча ў канцылярыi.
Мацi замiтусiлася:
- Мы яшчэ не паспелi як след прыбрацца. Вы пасядзiце, калi ласка, пакуль я згатую каву. Я пачастую вас - мне гэта вялiкi гонар.
Таўстушка сказала:
- Джэсi, адрэкамендуйце нас. Скажыце гаспадынi, як нас зваць. Джэсi - наша старшыня, - паяснiла яна.
Джэсi прамовiла афiцыйным тонам:
- Мiсiс Джоўд, гэта Энi Лiтлфiлд, гэта - Эла Самерс, а я - Джэсi Булiт.
- Вельмi радая пазнаёмiцца, - сказала мацi. - Вы, можа, прысядзеце? Хоць, праўда, сесцi няма на што, - спахапiлася яна. - Усё ж каву я прыгатую.
- Не, не, - цырымонна сказала Энi. - Не турбуйцеся. Мы зайшлi паглядзець, як вы тут уладкавалiся. Хацелася б, каб вы адчувалi сябе як дома.
Джэсi Сулiт строга спынiла яе:
- Энi, не забывайцеся, калi ласка, хто тут старшыня.
- Добра, добра. Але наступны тыдзень старшынёй буду я.
- Вось i чакайце наступнага тыдня. Мы кожны тыдзень мяняемся, растлумачыла Джэсi мацi.
- Можа, вы ўсё ж вып'еце кавы? - збянтэжана запыталася мацi.
- Не, дзякуй. - Джэсi цвёрда ўзяла ўладу ў свае рукi. - Спярша мы пакажам вам санiтарны блок, а потым, калi пажадаеце, запiшам вас у жаночы клуб, даручым якую-небудзь работу. Запiсвацца, канешне, неабавязкова.
- А за гэта... трэба шмат заплацiць?
- Нiчога плацiць не трэба, толькi працаваць. А калi з вамi тут пазнаёмяцца блiжэй, тады, магчыма, i ў камiсiю выберуць, - умяшалася Энi. - Вось, напрыклад, Джэсi - яна ўваходзiць у лагерную камiсiю. Яна - уплывовы член гэтай камiсii.
Джэсi горда ўсмiхнулася.
- Абралi аднагалосна, - паведамiла яна. - Ну дык, мiсiс Джоўд, зараз мы раскажам вам, якiя ў нас тут у лагеры парадкi.
Мацi сказала:
- А гэта дачка мая - Разашарна.
- Добрага здароўя, - прагаварылi ўсе тры жанчыны разам. - Хадзем i вы з намi.
Па дарозе велiканка Джэсi пачала тлумачыць, i ў голасе яе гучала годнасць i лагода. Яна загадзя адрэпецiравала сваю прамову.
- Не падумайце толькi, мiсiс Джоўд, што мы ўмешваемся ў вашы справы. У нас у лагеры шмат месцаў агульнага карыстання. I мы ўвялi некаторыя правiлы. Вось зараз мы зойдзем у санiтарны блок. У iм усе бываюць, i ўсе абавязаны захоўваць там чысцiню. - Яны падышлi да паветкi, дзе знаходзiлiся балеi - iх было дваццаць. Восем былi занятыя - схiлiўшыся над iмi, жанчыны мылi бялiзну, i на чыстай цэментавай падлозе кучкамi ляжалi выкручаныя рэчы. - Сюды можаце прыходзiць у любы час, - тлумачыла Джэсi. - Адно толькi - прыбiрайце за сабой.
Жанчыны каля балеяў з цiкаўнасцю паглядалi на iх. Джэсi голасна сказала:
- Гэта мiсiс Джоўд i Разашарна. Прыехалi да нас жыць.
Жанчыны хорам прывiталiся з мацi, i яна крыху прысела ў паклоне i прамовiла:
- Вельмi радая пазнаёмiцца.
Джэсi павяла камiсiю ў прыбiральню i душавую.
- Я ўжо тут была, - сказала мацi. - I памылася нават пад душам.
- Душы на тое i зробленыя, каб пад iмi мыцца, - прагаварыла Джэсi. - Тут такiя ж правiлы - трэба прыбiраць за сабой. Кожны тыдзень прызначаюцца новыя дзяжурныя, i яны наводзяць тут поўную чысцiню. Магчыма, i вам давядзецца падзяжурыць. Толькi трэба з сабой мыла браць.
- Прыйдзецца купiць, - сказала мацi. - У нас усё скончылася.
Голас Джэсi прагучаў амаль са свяшчэнным захапленнем:
- А гэтым вы калi-небудзь карысталiся? - Джэсi паказала на ватэрклазеты.
- Ага, мэм. Сёння ранiцай.
Джэсi ўздыхнула:
- Што ж, добра...
Загаварыла Эла Самерс:
- Тут у нас на мiнулым тыднi...
- Мiсiс Самерс, пра гэта раскажу я, - строга абарвала яе Джэсi.
Эла ўступiла:
- Добра, добра.
Джэсi сказала:
- На мiнулым тыднi, калi вы старшынствавалi, усё расказвалi вы. А цяпер я была б вам вельмi ўдзячная, каб вы памаўчалi.
- Добра, самi раскажыце пра тую жанчыну, - згадзiлася Эла.