- Уiнфiлд, давай сюды! Бяры малаток! - крыкнула яна i са здзiўленнем уставiлася на брата. Уiнфiлд стаяў разам з дзецьмi збоку ад пляцоўкi i глядзеў на яе такiмi ж, як у iх, абыякавымi вачамi.
З дзёрзкiм выклiкам Руцi зноў ударыла па шары. Над пляцоўкай узняўся пыл. Дзяўчынка прыкiнулася, што ёй вельмi весела. А дзецi ўсё стаялi i пазiралi на яе. Руцi паставiла побач два шары i ўдарыла адразу па абодвух, стала спiнай да гледачоў, потым зноў павярнулася тварам да iх. I раптам пайшла на дзяцей з малатком у руцэ.
- Iдзiце гуляць! - скамандавала яна.
Дзецi моўчкi адступiлi перад ёю. Яна крыху пастаяла, утаропiўшыся на iх, тады кiнула малаток i з плачам пабегла да сваёй палаткi. Дзецi вярнулiся на пляцоўку.
Парасячыя хвосцiкi крыкнулi Ўiнфiлду:
- Калi пачнём новую, можаш з намi гуляць.
Пажылая жанчына сказала:
- Калi яна вернецца i будзе добра сябе паводзiць, няхай i яна гуляе з вамi. Ты, Эла, сама была такая.
Гульня ўзнавiлася, а Руцi ляжала ў палатцы i горка плакала.
Грузавiк ехаў па прыгожых мясцiнах, мiма фруктовых садоў, дзе пачалi ўжо ружавець персiкi, мiма вiнаграднiкаў, дзе на лозах ледзь зазелянелiся гронкi, пад арэхавымi дрэвамi, што працягнулi сваё вецце да сярэдзiны дарогi. Каля кожных варот у сад цi вiнаграднiк Эл прытарможваў, i на кожных варотах вiсела аб'ява: "Рабочыя не патрабуюцца. Уваход забаронены".
Эл загаварыў:
- Калi фрукты паспеюць, та, праца тут будзе. Але як у iх дзiўна тут - ты i спытацца яшчэ не паспеў, а яны ўжо адказваюць, што працы няма. - Ён вёў грузавiк на малой скорасцi.
Бацька сказаў:
- Можа б, нам усё ж зайсцi спытацца? Можа, яны ведаюць, дзе праца ёсць? Давай паспрабуем.
Па краi дарогi iшоў чалавек у сiнiм камбiнезоне i сiняй кашулi. Эл параўняўся з iм i затармазiў.
- Гэй, мiстэр! Можа, ведаеце, дзе тут праца ёсць? - крыкнуў ён.
Чалавек спынiўся i шырока ўсмiхнуўся; у роце ў яго не было пярэднiх зубоў.
- Не, - адказаў ён. - Можа, вы ведаеце, дзе яна ёсць? Я цэлы ўжо тыдзень тут кружу i яшчэ нi на што не натрапiў.
- Вы з урадавага лагера? - запытаўся Эл.
- Ага, з яго.
- Дык залазьце ў кузаў. Пашукаем разам.
Чалавек пералез цераз борт i саскочыў на насцiл.
Бацька сказаў:
- Нешта мне падказвае, што нiчога мы не знойдзем. Але пашукаць усё ж трэба. Толькi вось дзе, невядома.
- Шкада, не распыталi ў лагеры, - уздыхнуў Эл. - Ну, як адчуваеш сябе, дзядзька Джон?
- Балiць, - адказаў Джон. - Кругом усё балiць, а будзе яшчэ горш. Трэба мне iсцi ад вас, а то толькi няшчасце вам, усёй сям'i, прыношу ў пакаранне за свае грахi.
Бацька паклаў руку яму на калена.
- Слухай, - сказаў ён, - не рабi глупстваў. У нас i так вялiкiя страты дзед з бабкай памерлi, Ной i Конi ўцяклi, а прапаведнiка засадзiлi ў турму.
- У мяне такое адчуванне, што прапаведнiка гэтага мы яшчэ ўбачым, - сказаў дзядзька Джон.
Эл пакратаў булавешку на рычагу пераключэння перадач.
- Табе нездаровiцца, вось ты i адчуваеш рознае такое, - сказаў ён. - Ну хопiць, к чорту! Паехалi назад, з людзьмi пагаворым, даведаемся, дзе, можа, праца ёсць. А то ўсё роўна, што баброў пад вадой лавiць. - Ён спынiў машыну, высунуўся з кабiны i крыкнуў, павярнуўшы галаву назад: - Гэй! Паслухай! Мы вяртаемся ў лагер, там спытаемся, дзе яны працуюць. А так толькi бензiн дарэмна палiм.
Пасажыр перагнуўся цераз борт.
- Гэта мне якраз, - сказаў ён. - Я свае капыты па самыя шчыкалаткi змуляў. I сёння нават макавай расiнкi ў роце не было.
Эл развярнуў машыну пасярод дарогi i паехаў назад.
Бацька сказаў:
- Мацi наша вельмi расстроiцца - вунь Том уладкаваўся ж адразу.
- Можа, ён нiдзе нiчога не знайшоў, - сказаў Эл. - Можа, таксама, як i мы, шукае. Мне каб куды-небудзь у гараж. Я хутка навучуся, такая работа па мне.
Бацька нешта прабурчаў, i да самага лагера нiхто больш нi слова не прамовiў.
Калi камiсiя пайшла, мацi села на скрыню каля палаткi i разгублена глянула на Ружу Сарона.
- Вось яно як... - прагаварыла яна. - Вось яно як... даўно ўжо я сябе так добра не адчувала. Бачыла, якiя яны далiкатныя ў абыходжаннi?
- Я буду працаваць у дзiцячым пакоi, - сказала Ружа Сарона. - Яны мне прапанавалi. Пагляджу, як даглядаць маленькiх, i сама буду.
Мацi здзiўлена паглядзела на яе i пакiвала галавой. Потым сказала:
- Вось было б добра, каб мужчыны нашы працу знайшлi, га? Працавалi б i хоць трохi грошай у дом прыносiлi... - Вочы яе ўставiлiся кудысьцi ўдалячынь. - Яны недзе працавалi б, а мы тут, i людзi кругом добрыя. А як крыху збяром грошай, куплю сабе плiту кухонную - невялiчкую, але добрую. Яны недарагiя. Потым купiм сабе палатку - вялiкую, ну такую, каб цесна не было, i, можа, ужываныя спружынныя матрацы. А пад гэтым брызентам будзем толькi есцi. Па суботах на танцы хадзiць будзем. Кажуць, i знаёмых можна ў госцi запрашаць. Шкада, у нас тут нiкога няма. У мужчын, магчыма, прыяцелi завядуцца.
Ружа Сарона акiнула позiркам дарогу мiж палатак.
- Гэта жанчына, якая сказала, што я не данашу дзiця... - пачала яна.
- Перастань, - перарвала яе мацi.
Ружа Сарона цiха сказала:
- Вунь яна iдзе. Сюды, здаецца. Ага! Ма, не дазваляй ёй...
Мацi абярнулася i ўбачыла жанчыну, якая падыходзiла да iх.
- Добрага вам, - павiталася жанчына. - Я - мiсiс Сандры. Лiзбет Сандры. Ранiцай з вашай дачкой я ўжо бачылася.
- Дзень добры, - павiталася i мацi.
- Цi шчаслiвыя вы ў бозе?
- Нiчога, шчаслiвыя, - адказала мацi.
- Цi сыходзiла на вас ласка боская?
- Сыходзiла. - Твар у мацi быў зацяты, насцярожаны.
- Вось i добра, - сказала Лiзбет. - Грэшнiкi ўвабралiся тут у вялiкую сiлу. Вы трапiлi ў жудаснае месца. Кругом тут адно паганства. Паганыя людзi, паганыя ўчынкi. Шчырым хрысцiянам няма ўжо як цярпець. Навокал адны грэшнiкi.
Мацi крыху пачырванела, сцяла вусны.
- А як я пагляджу, людзi тут прыстойныя, - суха прамовiла яна.
Мiсiс Сандры вылупiла на яе вочы.
- Прыстойныя? - закрычала яна. - Хiба ж прыстойныя людзi будуць танцаваць у абнiмку? Кажу вам: у гэтым лагеры душу не выратуеш. Учора я была на малiтоўным сходзе ва Ўiдпэтчы. Ведаеце, што прапаведнiк нам гаварыў? Ён сказаў: "Лагер гэты - гнездзiшча бязбожнiкаў. Беднякi захацелi жыць, як багатыя! Iм, кажа, трэба лямантаваць i енчыць, замольваючы грахi, а яны танцуюць у абнiмку!" Вось што ён гаворыць. "Хто цяпер не з намi тут, той закаранелы грэшнiк", кажа. Як прыемна было яго слухаць. Мы ведалi, што нам не пагражае кара, мы ж не танцуем.
Мацi была ўся чырвоная. Яна памалу паднялася са скрынi i стала тварам у твар з мiсiс Сандры.
- Iдзi! - загадала яна. - Iдзi прэч зараз жа, пакуль я грэху на душу не ўзяла, не паслала цябе, куды трэба. Iдзi - лямантуй i енчы.
Мiсiс Сандры разявiла рот, потым падалася назад i раптам злосна прагаварыла:
- Я думала, вы добрыя хрысцiяне.
- А мы i ёсць такiя.
- Не, вы грэшнiкi, вам толькi ў пекле гарэць, усiм вам! Я ўсё раскажу на малiтоўным сходзе. Я ўжо бачу, як вашы чорныя душы гараць у пякельным полымi. I нявiннае дзiця ў яе чэраве таксама гарыць.
З вуснаў Ружы Сарона сарваўся працяглы немы крык. Мацi нахiлiлася i падняла з зямлi палку.
- Iдзi прэч! - сурова сказала яна. - I каб духу твайго тут не было. Такiх, як ты, я ведаю. Вы ўсё стараецеся апошнюю радасць у чалавека забраць. - Яна iшла проста на мiсiс Сандры.
Тая адступала перад ёю i раптам закiнула галаву i завыла. Вочы ў яе закацiлiся, плечы ходырам захадзiлi, рукi заматлялiся па баках, з кутка рота выступiла густая, цягучая слiна. Яна абазвалася яшчэ i яшчэ раз дзiкiм, нечалавечым крыкам. З палатак выйшлi людзi, падышлi i абступiлi яе, перапалоханыя, прыцiхлыя. Жанчына паволi асела на каленi, i яе крыкi перайшлi ў перарывiстыя булькатлiвыя стогны. Яна павалiлася на бок, рукi i ногi ў яе сутаргава закалацiлiся. Мiж расплюшчаных павек вiднелiся бялкi вачэй.
Адзiн мужчына цiха сказаў:
- Святы дух. На яе сышоў святы дух.
Мацi стаяла, пазiраючы на цела, што бiлася на зямлi ў сутаргах.