У кожнай пары, як і ў чалавека, бываюць святы — дні прыгожыя, вясёлыя, радасныя ад колераў, пахаў і гукаў. У лета — гэта, мусіць, ліпеньскія дні. Ліпень — ліпа: у мяккую, чыстую зелень урываецца залацістымі воблакамі ліпавы цвет. Цвітуць ліпы... Тонкая духмянасць сочыцца ў паветры, што, здаецца, аж трымціць і звініць ад пчаліных крыльцаў.
У Грышкі Пруцікава на гародзе раслі дзве ліпы — мацёрыя, высокія, мабыць, пасаджаныя яшчэ дзедавым дзедам. Была і гісторыя ў гэтых ліп, і як сведчанне яе — дуплы ў ствалах, шурпатыя зросцвіны на кары, куцкі адсохлых галін, струхнелыя і новыя шпакоўні... Кожную вясну, зазвычай на пачатку мая, Грышка, садзячы бульбу, чуў, як хрускалі пад лемяшом плуга карэньчыкі, што павыжыльваліся мала не па ўсім гародзе, і ён, Грышка, тады аж уздрыгваў, быццам нешта надабнае і важнае лопалася ў ягоным целе. Шмат хто, надта суседзі, падбіваў Грышку — і гэта зноў з мінулага,— каб ён выкарчаваў ліпы; моў, яны ссушаюць зямлю, і таму не родзіць бульба. А нехта злы нават завіхнуўся быў уночы абкарыць ліпы ўкругавую, але засталіся не зачэпленыя тапаром шлеечкі кары, праз якія ліпы і жывіліся.
Прычэпістыя да зямлі аказаліся старадрэвіны, стаялі, нягледзячы ні на што. А вось садавіна — яблыні, грушы — чэзла, са ствалоў і галін адхлупала кара, гніло дрэва і прападала, даўшы напаследак спажыву жоўценькім мышыным грыбам — ненапраўдашным апенькам.
Грышка мучыўся ў роздуме, але не мог здаўмецца, чаму раптам сталі зводзіцца-выміраць яблыні і грушы, якія раней, яшчэ пры бацьку, цвілі амаль кожны год дружна, бучна — на заглядзенне. Казалі, нейкая пошасць напала на сады — хвароба, якую нібыта заводзіць грыбок — не той, канешне, грыб, што ў лесе, а — плесня, цвіль, ад якіх нават хімія спасу не дае. Калі і ўдавалася вылузнуцца яблычкам, дык усё роўна яны хутка асыпаліся, густа ўсцілалі зямлю — цьмяныя, зморшчаныя карлікі-заморкі. А яшчэ хадзілі чуткі, быццам карэнне хварэе, чаўрэе ў зямлі — чым лячыць яго, ніхто не ведае. Але гэта ўжо, здаецца, будні, якія выдаюць шэрымі, аднастайнымі ў сваёй адвечнай зададзенасці нават тады, калі свеціць сонца.
А тут ужо другі тыдзень лілі дажджы — беспрасветныя, аблажныя — дзень і ноч. Як людзі спярша радаваліся ім, так праз некалькі дзён пачалі праклінаць і нецярпліва чакаць, пакуль яны скончацца. Зямлю прамачыла — і добра, няхай растуць травы, бульба, спеюць палі, але дождж нарабіў ужо шкоды — спляжыў жыта, авёс, ускалыхнуўшы малінаўцаў не на жарт.
Калі нарэшце дождж ушчук і выбліснула сонца, па якім усе паспелі ссумавацца, над зямлёю сталі расці густыя, як воўна, туманы; распаўзаліся па гародах, лугах, лясах, цёплаю сырасцю ахутвалі зямлю, пранікаючы ва ўсе яе сітавіны.
І тады Грышка першараз падумаў, што сёлета будзе ранняе грыбное лета. Хоць і кажуць, што д’ябал прыдумаў грыб для таго, каб парушыць у прыродзе створаны богам лад, але няпраўда гэта, бо акурат ён, грыб, — дзіця капрызнае і вельмі чуйнае да ўсякіх змен у паветры і на зямлі, яго проста не купіш. Радасці Грышку падбаўляла яшчэ і тое, што з дня на дзень ён чакаў з арміі сына — Мішу, які за два гады службы так ні разу і не заявіўся на пабыўку; бацьку, канешне, гэта нос аніяк не паднімала, а на сэрцы расла туга, крэпла, застываючы, як смала. Рэдкія лісты, у якіх Міша пісаў зазвычай адно і тое ж — «служыцца нармальна, усё ў парадку», — суцяшалі мала.
Але кажуць: зла не кліч — яно само прыйдзе; калі б Грышку нехта сказаў, што яму трэба нудзіцца па сыну яшчэ год, ён палічыў бы таго за вар’ята і нават не пасмяяўся б з яго слоў. Ды, на вялікае гора, так і прыключылася: жыццё — вялікі чараўнік у сваіх вымудрах...
Паштарка, малодшая з пяцярых Чубатчыных дачок, прынесла пісьмо, якое Грышку зразу насцярожыла: канверт быў не такі, як слаў Міша, а размаляваны, з маркаю на ражку, і адрас выстуканы на машынцы. Грышка доўга не разрываў канверт, сціскаў у руцэ і доўга думаў — што ў ім можа быць? Хіба падзяка ім, Грышку і Лісаветцы, за сына? А што — канец службы, нагода якраз... Толькі чула, чула Грышкава сэрца, што ў канверце — іншае, зусім іншае, і яно не прынясе яму радасці. Такі ўжо Міша — усё жыццё ад яго Грышку адны бядоты, і тут, як ні мудруй, чорнае да белага не прышыеш.
З самага дзяцінства так павялося. Гады тры Мішу было, калі, пагнаўшыся за падлёткам, ледзь не ўтапіўся ў багне — добра, што блізка пастух пасвіў кароў ды пачуў крык... Лазячы па дрэвах, абшаснуўся з высокае асіны і аб востры сук распароў бок — вазілі ў бальніцу, сшывалі... Ужо як падрос, стаў церабіць чужыя сады і гароды (адзін і з хаўруснікамі) — аднаго разу Чубатчыха, каб правучыць, абкруцілася ў белую прасціну ды стаілася ў бульбоўніку; як толькі хлопцы, качаючыся па градах, сталі вышчупваць гуркі, яна ўсхапілася і з крыкам «Я — бабка-зялезка!» — кінулася на іх. Ад перапуду Міша на месяц анямеў — дзякуй богу, адпусціла.